Senin, 13 Agustus 2018

Satua Bawak / Cerpen

                Satua Bawak (cerpén) ngranjing ring wawidangan kasusastraan Bali anyar (modéren) sané marupa gancaran. Yéning selehin saking wangunnyané, cerita cendet puniki boya ja kasusastraan asli saking Bali, puniki wantah kasusastraan sané rauh saking duranegara. Teges carita cendet
manut Nursito (2000:112), carita cendet wantah sasuratan ané marupa gancaran sané madaging carita indik kahuripan saking para pragina (tokoh) ring carita cendet punika. Sakéwanten nénten
ja makasami pamargin kahuripan para praginané kacaritayang. Yéning manut Susanto (Tarigan, 1984) carita cendet wantah sasuratan sané madaging carita sané nénten jakti kawéntenannyané
(fi ktif), miwah prasida puput kawacén pantaraning 30 menit kantos 2 jam, utawi katah kabaos habis dibaca sekali duduk.
Kawéntenan carita cendet ringkasusastraan Bali kakawitin duk warsa 1913. Daweg punika I Madé Pasek pinaka guru ring Sekolah Kelas II no. 2 Singaraja ngamedalang buku Tjatoer Perenidanâ,
Tjakepan kaping doeâ pâpeladjahan sang mâmanah maoeroek mâmaos aksarâ Belanda. Bukuné puniki madaging makudang-kudang sasuratan, silih tunggilnyané sasuratan marupa satua bawak (cerpén). Raris malih ring warsa 1916 miwah warsa 1918, I Madé Pasek ngamedalang buku sané dagingnyané makudang-kudang sasuratan marupa gancaran (Putra, 2010:8-11). Tiosan ring I Madé Pasek, wénten taler pangawi sané ngamedalang buku sané madaging carita cendet inggih punika Mas Niti Sastro. Buku sané kamedalang Mas Niti Sastro puniki mamurda warna Sari, Batjaan Bali Hoeroef Belanda (1925), cakepan puniki taler madaging makudang-kudang carita cendet.
Wusan punika sué pisan nénten naenin medal malih carita cendet ring Bali, sané medal wantah carita panjang utawi novel. Kawéntenané punika ngawinang para jana ring Bali sané urati ring sastra Bali anyar sedih pisan, punika mawinan karincikang séwamara sastra Bali anyar. Raris saking
séwamara puniki wénten para jayanti sané sasutannyané kamedalang dados buku  sané mamurda Kasusastraan Bali warsa 1968. Ring bukuné puniki madaging carita cendet sané mamurda Ni Luh
Sari. Saking séwamara puniki raris sayan nglimbak kawéntenan carita cendet ring Bali, séwamara puniki taler kalanturang nyabran warsa ngantos warsa 1975.
Buku pupulan carita cendet raris medal warsa 1975 sané mamurda Katemu ring Tampaksiring kakawi olih I Madé Sanggra. Raris ring warsa 1977 medal malih buku pupulan satua bawaksane mamurda Togog kakawi olih I Nyoman Manda. Makakalih puniki pangawi sastra Bali anyar
saking Gianyar. Selanturnyané panglimbak carita cendet ring Bali sayan sukil pisan
ngantos warsa 1980an wawu ngawit malih wénten saka kidik pangawi anom-anom sané makarya satua bawak miwah kamedalang ring koran.
Kawéntenan carita cendet ring sastra Bali anyar puniki sayan nglimbak saking warsa 2006, daweg punika Koran Bali Post ngawéntenang rubrik Bali Orti nyabran rahina Radité. Wau saking 2012 taler medal rubrik Media Swari ring Koran Pos Bali sané dados kalangan ring pangawi sastra
Bali anyar nyobyahang sasuratannyané utaminé carita cendet. Ngantos mangkin nyabran Radité sampun pastika wénten carita cendet sané medal saking makakalih rubrik mabasa Bali punika. 
              Tiosan ring koran, percetakan sané sayan akéh mapitulung ring pangawi sané jagi makarya utawi  ngamedalang bukunyané, silih tunggilnyané penerbit Pustaka Ekspresi. Akéh pangawi-pangawi
anom sané sayan seneng nyurat carita cendet miwah kamedalang dados buku santukan nénten malih wénten kapiambeng ring penerbit.



Unsur Intrinsik satua bawak (Cerpén)
Yéning maosang indik kasusastraan utaminnyané carita cendet, sinah nénten jangkep yening durung maosang unsur-unsur sané ngwangun kasusastraan punika. Unsur-unsur sané ngwangun  kasusastraan Bali anyar inggih punika unsur intrinsik miwah unsur ekstrinsik. Unsur intrinsik ring sastra Bali anyar wantah unsur sané ngwangun sastrané punika mangda prasida jangkep dados
wangun sasuratan, jangkep ring daging taler jangkep ring wangunnyané.
Unsur Intrinsik ring kasusastraan Bali anyar wénten 6, inggih punika:
a. Unteng Pikayun (Tema): tema puniki pateh sekadi unteng bebaosan sané dados
bantang pengawi ngamargiang pamargin satua bawak punika.
b. Tokoh miwah penokohan: tokoh ring carita cendet wantah pragina sané ngamargiang lelampahan carita. Penokohan ring carita cendet wantah pratingkah (sifat/ karakteristik) pragina (tokoh) carita. Tokoh kakepah dados tigang soroh, inggih punika:
• Tokoh Utama: pragina (tokoh) sané pinih sering dados bebaosan ring carita
miwah sané paling akéh ngambil galah ring lampahan carita
• Tokoh Sekunder: pragina (tokoh) sané kidikan ring pragina utama polih
bebaosan ring carita, kénten taler kidikan ngambil galah ring carita
• Tokoh Komplementer: pragina penggenep ring carita, kawéntenannyané
wantah pinaka penggenep pamargin lelampahan carita.
Penokohan ring carita cendet kasusastraan Bali anyar kakepah dados 3 soroh,
inggih punika:
• Protagonis: pragina puniki madué pratingkah sané becik, jemet mapitulung, dueg, miwah sané tiosan
• Antagonis: pragina puniki madué pratingkah sané nénten becik, nénten
kayun mapitulung, corah, nyapa kadi aku, miwah sané tiosan
• Tritagonis: pragina sané dados penengah ring kawéntenan tokoh protagonis miwah tokoh antagonis.
c. Alur: Alur inggih punika pamargin lelampahan ring carita cendet sané kakaryanin sang kawi. Alur wenten 3 sorohnyané, inggih punika:
• Alur maju: lelampahan carita sané memargi nganutin pamargin galah
(waktu) ring kahuripan
• Alur mundur: lelampahan carita sané memargi matungkalikan ring ppamargin galah (waktu) ring kahuripan. Alur puniki madaging fl ashback ring sajeroning pamargin carita
• Alur campuran: lelampahan carita sané nganggén alur maju miwah alur
mundur.
d. Latar: Latar wantah genah miwah galah rikala carita mamargi. Latar puniki kakepah dados 3, inggih punika:
• Latar waktu: kawéntenan galah (waktu) rikala caritané mamargi, minakadi: semengan, sanja, peteng, miwah sané tiosan.
• Latar tempat: kawénten genah (tempat) rikala caritané mamargi, minakadi: ring griya, ring sekolah, ring kator bupati, miwah sané tiosan.
• Latar sosial: Kahanan sosial ring sajeroning pemargin caritané ring sawewengkon kahuripan pragina (tokoh), minakadi: kahuripan manusa Bali
ring padesaan, kahuripan ring tengahing pasa
e. Tetuwek (Amanat): tetuwek sané jagi kakaryanin olih sang kawi, majeng ring sang sané ngwacén reriptaan utawi caritané punika. Tatuwek utawi pabesen punika marupa tutur, kritik, miwah sanétiosan
f. Sudut Pandang: sudut pandang puniki wantah tata cara sang kawi maosang pragina (tokoh) utama ring carita. Sudut pandang puniki wénten 4 soroh, inggih punika:
• Sudut pandang orang pertama: maosang pragina (tokoh) utama sané  ngawigunayang kruna “tiang”, “titiang”, “waké”, miwah sané tiosan.
• Sudut pandang orang kedua: maosang pragina (tokoh) utama sané ngawigunayang kruna “iba”, “jroné”, miwah sané tiosan.
• Sudut pandang orang ketiga: maosang pragina (tokoh) utama sané ngawigunayang kruna “ragané”, “ipun”, miwah sané tiosan.
• Sudut pandang campuran: maosang pragina (tokoh) utama sané ngawigunayang kruna “tiang” miwah “jroné”.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar