Kamis, 07 Februari 2019

Satua madaging bebladbadan

              Jaka Tarub
            Kacrita ring tegal wangi, wénten pitung dedari masiram, lantas tepukina tekén I Jaka sané lakar mulih maburuh. Lega pesan kenehné I Jaka nepukin unduké ané jani, I Jaka makeneh lakar madasar nasi dedari ento. Paitungan jelé I Jaka ané jani lakar ngambil selendang dedari punika. Di subané dedari punika sampun usan masiram tur jagi mawali ka kayangan, silih sinunggil dedari punika nénten dados mawali ka kayangan, saantukan selendangnyané kaambil teken I Jaka. Sané mangkin dedari sané kaambil seléndangnyané padidian, lantas I Jaka macanggah tunun tur ajaka mulihné.
              Tén karasa sampun madamar di langit I dedari nongos ring pondok I Jaka. I Jaka ngrereh galah sané becik jagi mabaos mawayang gadang sareng dedari punika. Lantas I Jaka mabaos “ Adi sané tresnain beli, beli wantah tresna kapining adi, terima ja tresna beli puniki adi” I dedari manggutan tur makenyem samaliha mabaos misadia jagi. I Jaka malih mabaos sareng dedari punika ngajakin lakar matalin radio, dedari punika makesiab ningeh munyiné I Jaka, wantah manggutan tur masadia sané kabaosang dedari punika, saantukan selendangnyané nu abana tekén I Jaka. Gelisang satua enem bulan sané jagi rauh, dedari punika uning napi sané kabaosang I Jaka nénten patut, saantukan bebaosanné I Jaka mabuah jaka. Ditu lantas I Jaka sebet tur makamen di sunduk nepukin unduké buka kéto

Senin, 28 Januari 2019

Wacana basa bali madaging kruna dwipurwa

Ring rahina Buda Cemeng Kelawu, wénten piodalan ring paibon. I Bapa, I Made Satya, tekén I Komang Adi nampah siap, ngaé lawar miwah sesate anggoné bebanten buin mani semeng. Makejang inceg nyemak gaé, Tusing ada ningeh munyin sepeda motor reramané I Made Satya jak I Komang Adi rauh uli Tabanan magregotan ngaba buah-buahan miwah bunga anggoné sarana bantené. 
I Meme jak  Putu Sari inceg noés jejaitan miwah nanding canang, nanging adiné paling cenike I Ketut Oka gegaénné tuah nyandain embokné. Gelis satua lemah létég i meme suba bangun lakar nabdabin unduké maturan mangda bantené tegep tusing wénten sané kirang.  I meme ngaturang banten miwah sesajén sané dibi gaené. Di subané puput ngunggahang banten ditu lantas makejang nglaksanayang persembahyangan ngaturang bhakti majeng Ida Hyang Widhi Wasa nunas kerahayuan. Di subané suba suud nunas tirta I Komang Adi tundéna ngayah nuduk sesari tekén I Bapa.

Lengkara lumaksana

Lengkara manut jejering kakepah dados kakalih
1. Lengkara Lumaksana/ Kalimat Aktif
2. Lengkara Linaksana/ Kalimat Pasif

1. Lengkara Lumaksana (Aktif), lengkara sané jejering lengkaranyané nglaksana pakaryan, kasinahang saking lingingnyané. Cecirén lengkara lumaksana sampun ketah linging lengkaranyané marupa :
a. Kruna kria lumaksana
Umpami : Luh Ayu luas ka peken.
b. Kruna tiron mapanganter (ma)
Umpami : Luh Ayu madagang di peken.
c. Kruna tiron maseseselan (um)
Umpami : Eda Luh Ayu Sumangsaya tekén beli
d. Kruna tiron mapangiring (ang)
Umpami : Luh Ayu, gaénang bapa kopi, sirah bapané puruh!
e. Kruna polah
Umpami : Luh Ayu nyampat di natahé
f. Kruna tiron maweweh gibung ma - an
Umpami : Eda ngawag matimpugan, nyanan ada anak lenan kena!

2. Lengkara Linaksana (pasif), lengkara sané jejering lengkaranyané keni pakaryan. Lengkara Linaksana kaciriang antuk linging lengkaranyané
a. Kruna kria linaksana
Umpami : bukuné suba aba tiang masuk
b. Kruna tiron mapanganter ka - ma
Umpami : suraté suba kakirim dibi sanja
c.  Kruna tiron maseselan in-
Umpami : buku punika puput ka sinurat warsa 2017.
d. Kruna tiron mapangiring in, ang
Umpami : I Bapa luas negakin sepéda motor
         I Bapa nyemakang biu aijas
e. Kruna tiron mawewehan gibung ka - an
Umpami : makejang tuturanga kajelékan timpalné

Sabtu, 26 Januari 2019

Dialog basa Bali madaging paribasa bebladbadan

                          Ngaggur di bucun désa
Katuturan satua wi Gudug suba simalu negak di tongos biasané nganggur tur ngorta.
Béh suba jam 5 lebih bedik sagetan guminé, kondén masi ada nengok timpalé nganggur,  kija kadén timpalé, kal coba malu jani hubungi lewat massseger. Keto ngrenggeng wi gudug.
Sreettttt sagétan kocong teka uli kaja negakin sepéda gayung.
Kocong : Haloo wi Gudug. Béh padidiané sajan, jeg madamar di layon keto wi Gudug, kuotané internté telah ae?  timpalé ané lénan kija?
Wi Gudug : Béh eda ja ngraos kéto néh, bayuné majangkrik di lambang nok, ulian dibi magadang mabalih calonarang?
Kocong : Jeg serem gén Wi Gudug, dija mbalih calonarang? Palingan di TVné
Wi Gudug : berrr sing guguné timpalé, dibi mbalih di désa gunaksa, suba uli ipoané maketimun pait ajak i nova.
Kocong : buiihhhh wayah, kadén ja mabuah jaka  wi Gudug. Mulan wanén wi Gudug, kadén ja sing bani ajak celuluk. Tooo nova teka uli kaja. Péh pas sajan nova teka, mara ngitungan calonarang. Kénkén calonarang dibi nyak serem va?
Nova : Serem bedik. Liunan banyolné sawiréh misi lawak.  Wi Gudug mapanak bikul nawang, mara celuluk nengok tur kedék ngakak sagetan wi Gudug matekep botol ilang kija kadén lakuné.
Wi Gudug : Cang sing ja takut ajak celuluk, amonto liuné anaké mbalih apa takutin. Batisé kenjel majujuk, paling ngalih tongos negak. Kenehé negak santai sambil mbalih.
Kocong : hahahaha oraang ja takut kenapa ja wi Gudug, raga malah negak di trotoar delodné ngantiang bangké idupé kanti jam 12 peteng, kanti macarang nyuh negak ditu tusing masi teka - teka bangké idupé..
Wi Gudug : buwihhhh serem, mataluh nyuh tuturné I Kocong, kalingan ngantiang bangké idup, ngenceh jumah gén maatoang ajak bapané.
Kocong : Lamén sing percaya takonin Pak Nyoman, raga sing demen magambar gumi. Dadi mani takonin Pak Nyoman indik kasujatiané.
Wi Gudug : Nah, nah, cang suba nawang i kocong to anak sing demen mapanak cicing timpalé.
Mimih sing karasa suba sandikala, mandus malu di tlabahé. Benjepan lanjutang ngorta.
Nova : Saja mandus malu pang sing énggalan peteng..
Kocong. Mai barengan mandus mumpung suba ngaba handuk..


Dialog niki kaambil manut kasujatiannyané
Mogi wénten pikenohnyané.

Senin, 21 Januari 2019

Awig awig

Akéh sekaa sané wénten ring Bali, sakadi sané sampun ketah tur kauningin parajanané minakadi sekaa banjar, sekaa gong, sekaa semal miwah sané lianan, sampun janten maderbé awig - awig sané kaanggé panuntun krama sajeroning ngamargiang kauripan mangda sida nfajegang kasukertan ring pakraman.
Awig - Awig
Awig - awig inggih punika tata titi utawi sepat siku siku pinaka panuntun krama sajeroning ngamargiang kauripan matetujon nfajegang kasukertan ring pakraman.
Daging Awig - Awig
Awig - awig ketahnyané kawangun antuk tigang paletan minakadi
> Purwaka utawi pamahbah.
Ring purwa puniki ngunggahang murda cita utawi sarga cita
> Daging
Daging awig awig ketah mamuat indik aran, wewidangan, patitis, pamikukuh sukerta tata pakraman, indik paruman, para juru leluputan, kulkul, kahyangan, pamidanda
> Pamuput
Pamuput muat indik rahina ngukuhang awig awig punika lan lingga tangan para juru

Geguritan sucita

Geguritan Sucita, 1.
Pupuh Ginanti
1. Mirib suba liu tau, kadiné munggah ring āji, jatin sengsara punika, wetu saking tingkah pelih, pelih saking katambetan, tamben dhadi dasar sedih.
2. Tambeté ngawinang lacur, bulak - balik manumadi, bingkih malaib duka, dekah nguber sukan ati, ngalih idup mati bakat, ngalih bajang tua panggih.
3. Tambet tan lian punika, dadi kraña sami - sami, kraña jenged kadi jantra, suka duka mlinder panggih, jani sedih nyanan girang, suud girang sedih malih.
4. Yan baya nu tanggun idup, liu tegenang di hati, nanging yaning suba tua, kisud cengkud kalud sakit, angkihan mamegat - megat, apané tegenang malih.
5. Pamuputnya mati bungkus, kakencané telah ledis, tiara ada buin kandayang, ka belet payu negakin, tumbén jemet nyak nyerah, naros tuara makelatin.
6. Acepanné kudiang liyu, magoh nanggu séket keti,  makejang tondén kasidan, puput nyerah ngaba gering, ngeringin salah acepan, bek maisi sakit hati.
7. Jumunin duma ditudtud, nudtudang edoté nguni, demené mawak bangkaan, demen ngalih né demenin, ngalih pragat dadi nungkak, mati énggalin nyagjagin.
8. Ping séket jantos ping siu, bulak balik manumadi, ngubungin sakit manah, kadén ia bisa trepti, suba satak ngalih domas. Suba siu nagih aketi.
9. Pamuput tan taén cukup, nandang kuang sai sai, kadi pasih nyolo tukad, luir agni maksa lengis, sai embuh sai kuang, tan sida anguk ngenemin.
10. Tanpa wates tanpa tanggu, kitané sai nagihin, yaning tan wénten kasidan, sinah dadi sakit hati, ibuk sedih mayangsara, masi tamben manasarin.
11. Suba tingglas tuara kamung, tambeté pukihing sedih, sangkan buatang aliang, tambanipuné sujati, tan lianan kawikanan, to tambannya jati pisan.
12. Ané madan wikan iku, bisané mangawé galir, ngadayang muah ngilangang, saluirné ada di hati, ala ayu suka suka, ngandika apang uning.

Kaketus saking geguritan sucita

Minggu, 20 Januari 2019

Loporan Basa Bali

Teges Laporan
Laporan inggih punika wangun bebaosan lisan utawi tulis ngenénin sekancan pariindik pinaka sarana informasi utawi pertanggung jawaban saha mutusang sahananing wicara sané sampun kamargiang sajeroning organisasi. Laporan mawiguna kaanggén nelatarang sahananing  pangerencana parilaksana miwah hasil sané kakapikolihang ring sajeroning pekaryan sané sampun  kalaksanayang.

Wangun laporan
Wangun laporan wénten makudang-kudang soroh sakadi:
1. Laporan mawangun formulir/utawi matrik, inggih punika laporan sané sampun maduwé
blangko. Sang sané nyurat laporan punika wantah nagingin blangkoné kémanten.
2. Laporan mawangun mémorandum utawi nota, inggih punika laporan sané daging ipun
cendek utawi bawak. Laporan puniki sering kaanggén antuk pejabat ring para karyawané  kémanten.
3. Laporan mawangun surat inggih punika laporan sané katlatarang sakadi surat, tur dagingnyané dados ngunggahang sekancaning pariindik.
4. Laporan mawangun naskah inggih punika laporan sané sakadi makalah, daging ipun kepah 
dados topik miwah sub topik.
5. Laporan mewangun buku inggih punika laporan sané kasusun sakadi buku. 

 Tata Cara Nyurat Laporan 
1. Pangrencana laporan
• Napi sane jagi kalaporang
• Napi mawinan patut kalaporang
• Malih pidan jagi kalaporang
• Indik napi sane jagi kalaporang
Yening sampun sida nyawis pitakene puniki pacang prasida maosang indik latar belakang, 
pikobet, tetujon laporan.
2. Mupulang sapariindik (mengumpulkan bahan)
3. Sistematika utawi nudonang daging laporan
4. Nyurat laporan


Laporan Manggala Wanti Warsa Karang Taruna Guna Karya
Banjar Nyamping

Om Swastyastu
Sané kusumayang titiang bapak Kepala Desa utawi sané ngangganin ring rahani mangkin.
Ida dané krama sami  sané tresna sihin titiang
Ring rahina sané becik puniki ngiring sareng sami ngaturang pangrastiti ring Ida Sang
Hyang Widhi Wasa, santukan wantah sangkaning pasuécan Ida, iraga sareng sami prasida masadu
ajeng iriki jagi maosang indik parikrama pamargin wanti warsa Karang Taruna Guna Karya warsa 2018 sané
sampun kamargiang.
Titiang sané kasudi pinaka ketua panitia, ring rahinané puniki, titiang nunas galah akidik jagi  nlatarang
indik pamargin parikrama puniki .
1. Ngawit rahina radité tanggal 5 januari 2018 jagi kawéntenang acara mareresik ring balé masyarakat
nyantos wewengkon désa .
2. Ring rahina soma selanturnyané pacang kawéntenang lomba widang olahraga miwah permainan sané ngalédangin kayun
3. Ring rahina anggara, kawéntenan pangobatan indik panyingakan sané nénten naur
4. Ring rahinané mangkin ring pajantosan wantiwarsané kawentenang malam kesenian.
Indik prabéa sané kaanggén ngremba acara puniki mawit saking jinah  désa kawewehin antuk kauntungan kupon ajengan sané kerjama sama sareng pangadol ajengan sané sampun kamargiang.

Wantah asapunika prasida uningayang titiang indik pamargin wanti warsa karang taruna banjar nyamping sané kaping selae.
Om Santhi,Santhi, Santhi Om


 Tan Janten, 5 januari 2018
 Manggala Karang TarunaBanjar Nyamping


  I Wayan Widiasa

Sabtu, 19 Januari 2019

Wacana Basa Bali madaging Paribasa Bali

     
                Rumbia 3
Mémé Murni ngelah pianak (1)buka batun buluanné. Pianakné adanina Nyoman Sukaryati. Dugas ngalekadang Nyoman Sukaryati ané rasaanga buka (2) megantung bok akatih, ento ngranayang Mémé Murni sayang pesan tekén pianakné. Nyoman Sukaryati suba bajang pangadegné (3) bedég majemuh bangsing di banjar. Nyoman Sukaryati demen pesan malajahang raga. Ento ngawinang ia liu nawang paundukan. Nanging ia tusing taén (4)mataluh nyuh ngajak anak. Ento masi ngawinang ia liu ngelah timpal.
Lénan tekén jegeg Nyoman Sukaryati mulan kalem lan jemet, tusing ja (5)gedénan padangé tekén gondané ento awinan truna - trunané demen ngajak ia matimpal. Ada masih trunané bani ngorang (6)mawayang gadang teken Nyoman Sukaryati, ada masih jejeh nglemesin Nyoman Sukaryati minabta (7)ada tegeh masui kaput  wiréh (8)takut paid bangkung di subané (9)matalin radio ajaka nongos di jumah Nyoman Sukaryati.

ᬇᬓᬤᬾᬓ᭄ᬫᬃᬱ᭄ᬬ ᬡᬧᬸᬢ᭄ᬭ᭟

Dialog Basa Bali madaging paribasa

                                   Telat
Sabilang maan paplajahan Bahasa Bali, Gedé Arya setata telat masuk kelas. Ento mawinan ia gedegina tekén guru Bahasa Baliné.
" Tok, tok, tok.., tok.... ampura Pak, titiang telat ". Gedé Arya manggutan saha ngojog bangku tongosnsé negak..
"Wih... Gedé....., tegarang mai malu!. Ngudiang dadi sabilang Bapak ngajahin telat dogén?. Apaké Gedé tusing demen tekén paplajahan  Bahasa Bali?. Apeké Gedé tusing demen teken Bapak ané ngajahin Bahasa Bali?" Apa mulan Gedé (1)majoan pancing masekolah.  Bapak  Guru matakon saha gedeg.
Gedé Arya nguntul, majujuk di arep guru Bahasa Baliné tuara bani matolihan. Marasa tekén déwékné pelih. Iya mendep tan pasaut (2)buka togogé lolohin.
Guruné buin matakon, semuné brangti, sawiréh patakoné tan kasautin.
Gedé suba ngae tugas paribasa ané aminggu orain bapak ngumpul jani paling lambat!
Géde Arya mendep (3)buka siapé sambehin injin.
"Eh..., Gedé, dingeh patakon Bapak? Dadi mendep?"
Ngangsehang Gedé Arya masaut sada gugup, "Am, am, ampura titiang telat Pak,!"
Tiang dibi wengi magadang nika pak, reraman titiang wénten sané sungkan opname ring Rumah Sakit, dadosné mangkin telat ngranjing ka sekolah, (4)sekadi bé siap mawadah naré padéwékan titiangé mangkin pak.
Buiihh misi maparibasa I Gedé Arya, Yakti ento Géde, sing nyen raos Gedé (5)mabuah jaka.
Sa....., sapuniki Pak, titiang telat wau ping kalih kémanten. Ampura titiang, ngawit benjang titiang nénten ngwawanin malih", Gedé Arya mapasaur saha  (6)maketimun pait tekéning Bapak guru.
"Ngih, kewala apang saja buka raos Gedé! Yéning buin telat, tusing manut raos Gedé, Bapak lakar nekaang reraman Gedé ka sekolah. Kenken?" Guru Bahasa Baliné nyekenang matakén
"Inggih Pak..... Titiang misadia kadi napi sané kabaosang Bapak. Yéning malih titiang telat, titiang misadia ngrauhang reraman titiangé ka sekolah". Atur Gedé Arya.
"Nah yén keto jani dadi suba Gedé Arya marengin paplajahan Bahasa Bali, nanging eda engsap teken janji.
Inggih Pak....." saur Gedé Arya sinambi ngojog tongosné negak.



Rabu, 16 Januari 2019

Pasang Pageh Aksara Bali

PASANG PAGEH
Pasang pageh tegesnyané sesuratan aksara Bali sané tan ngamanggehang pasang aksara Bali. Sesuratan kruna - krunané wantah mula kénten. Kruna - kruna sané kasurat antuk pasang pageh ketah mawit saking basa Kawi miwah basa Sanskerta.
Imba nyane kruna bhupati. Kruna bupati sesuratan latinyané "bhūpati" sane mateges kerajaan nika sumbernyané ring kamus Jawa Kuna Zoetmulder. Manut sekadi latinyané "bhūpati" sesuratan aksara Bali sané patut "bh" punika ngangge "ba kembang", nglantur latin "ū" sesuratan aksara Balinyane patut nganggé suku ilut. Suku ilut puniki yening baosang ring aksara suara magenah ring kepahan aksra suara dirga, kaping ungkur wénten kruna "ti" sesuratan aksara Bali puniki ngangge ti dantia sané sampun lumbrah.
Niki papineh manut padéwekan titiang.

Tegepin wacana antuk paribasa sané patut

Tegepin wacana sane madaging paribasa ring sor antuk pasaur sané anut.
Katiba marep
Luh Sutari
Luh, Luh Sutari, malarapan suraté ené Beli ngraos tekén I Luh.
Dadi ati pesan iluh mabuah jaka (1)....., padéwékan Beliné. Kadén Beli saja buka satuan I Luhé ngraosang déwék mayang gadang.......(2) tekén Beli. Nanging makejang satuan I Luhé mablakas péléng(3)......... tekén kasujatianné. Saja buka anaké nyambatang, ngalap wani ngaba bawang, ngalap manggis empas - empasin, anak jani tuara tawang, (4)......
Buah waluh duang biji, biji puyung tan paisi, anak luh mesuang janji.....(5). Kanti jani I Luh madon jaka.........(6) ngajak anak lén. Kanti Beli dadi kakedékan gumi, karaos buka bé di pangorénganné baang léb.......(7).  Beli suba tau tekén dêwék, awak babuda makeneh madan garuda.......(8) sinah tusing prasida baan Beli.
Luh, yan dadi Beli yadian Luh suba dadi gelah anak, eda engsap manyama tekén Beli, yadiapin Beli dadi jatma matanah jalikan......(9). Tusing i déwék payu matemu mapakurenan, nanging manyama eda engsapina. Amonto dogen satuan Beliné. Dumadak I Luh setata nemu bagia

Beli
Madé Yasa

Tegepin dharma wacana antuk kruna sané patut

Tegepin dharma wacana ring sor anruk krun - kruna sané patut!
Om swastyastu
Suksma....................(1) titiang majeng Ida Dané sareng sami, antuk galah sané...............(2) ring padéwékan titiang. Ring galahe sané becik puniki titiang jagi.............(3) padéwékan majeng Ida dané sareng sami. Titiang..........(4) I Kadek Marsiana Putra, sering kasapa kadék robot. Titiang........(5) ring Klungkung, désa Gunaksa, duk 14 maret 1987. Sané mangkin titiang.........(6) ring Banjar Nyamping, gang Biak, nomor 2. Dumun titiang..........(7) ring SMP 2 Dawan.
Ida dané sane wangiang titiang, wantah asapunika sané prasida aturang titiang ring galahé becik kadi mangkin. Nénten lali titiang............(8) pangampura, duaning ketambetan titiang kalintang, pastika akéh kakirangan titiang indik.....(9) sané nénten nganutin anggah - angguhing Basa Bali. Ring ungkur.........(10) titiang antuk parama shanti.
Om shanti, shanti, shanti om

Tegepin wacana antuk kruna anggah ungguhing basa Bali sané patut


Pilih silih simunggi kruna sané pinih anut ring tengah kurungné anggé nyangkepin wacana ring sor!
Nelokin Timpal Sakit
Suba uli telung dina Madé Nurtiwi tusing masekolah, wiréh ia ngraksa demam berdarah. Luh Surami timpalné ané ajaka negak bareng, nelokin ia kumahné. Neked diwangan umah Madé Nurtiwiné, Luh Surami kauk - kauk, reh angkul - angkul jelanan umah Madé Nurtiwiné mubetan. Ningah ada anak kauk - kauk diwangan, Ketut Sulastri mémén Madé Nurtiwiné nyagjagin, laut ngampakang jelanan angkul - angkul umahné tur kacunduk sareng Luh Surami.
"(Nyen, sapasira, saking napi) ragané Gék?", Ketut Sulastri nakénang.
"(Icang, raga, titiang, tiang) Luh Surami, timpal Made Nurtiwiné Mé!", Luh Surami nyaurin.
" Meriki rarisang ( macelep, masuk, ngranjing, ngatengahan)!", Ketut Sulastri ngajakin.
" Inggih suksma Mé!", Luh Surami ( morahan, ngorahin, nyautin, nyaurin) saha nugtug Ketut Sulastri kumahan.
"Rarisang, ( negak, duduk, masila, malinggih) jantos dumun Gék!", Madè kari di kamar", Ketut Sulastri nelatarang, sinambi ngojog ka kamar pianakné.
"Dé!!, ( bisa, mrasidayang, nyidaang ) bangun, né timpal Madéné ada teka!", Ketut Sulastri nyadokang tekén pianakné.
  "( mrasidayang, bisa, dados, nyidayang ) Mé, lakar angsehang tiang", Madé Nurtiwi bangun kateh baan Méménné ngojog tongos Luh Suraminé negak.
"Dé!, (dija, iriki, dini ) malu ajak timpalé ngorya, Mémé lakar nglanturang magarapan di paon", Ketus Sulastri ngraos.
"( Inggih, nggih, nah, ) Mé!" Madé Nurtiwi nyautin.
" Luh, kénkén palajahannédi sekolah. ( Suba, ampun, sampun ) ulin telun tiang tusing nyidang masuk. Liu pesan tiang telat paplajahanné," Madé Nurtiwi nyambatang.
" Nah, Dé!, Dumadak Madé ( gelis, encol, enggal ) seger. Apanga nyidang masuk buin. Buat telat palajahanné, nyen catatan tiangé ja silih. Jani utsahang lawan - lawanin madaar apang enggal Madé seger", Luh Surami nuturin.
Dé..! apang ( nénten, tén, tusing ) makelo tiang ngulgul Madé gelem, kanggiang tiang kejep jani. Mani yan suba seger ajak ngorta di sekolah buin", Luh Surami nyambungin.
"Nah, Luh, Suksma tiang buat ( lédang, rena, senang, bagia, legan ) Luhé teka buka jani", Madé Nurtiwi nyambungin.
"Nah, Dé eda nyambat buka keto. Né jani kanggoang tiang kejep malu!
" Mémé, tiang jebos mantén. Tiang ( megedi, matinggal pamit, lunga ) dumun". Ketut Sukastrimesenin Luh Surami.

Tegepin antuk anggah ungguhing Basa Bali

Inggih Bapak guru sané wangiang titiang. Asapunika taler timpal - timpal titiang ring kelas......(1) sané tresna sihin titiang. Suksma antuk galah sané........(2) ring padéwékan titiang. Sadurung titiang.......(3) presentasi puniki, jagi riinin titiang antuk.......(4) kelompok titiangé. Tiang.......(5) Luh Suka Ryati, ring kébot titiangé Kadek Marsi lan sisi tengawan titiangé Ketut Lara. Mungguing bantang sané jagi......(6) olih kelompok titiangé indik lengkara.
Ida dané sareng sami wantah asapunika presentasi saking kelompok titiangé, yéning wénten sané déréng......(7) indik bantang sané......(8) iwau, rarisang ida dané dados.....(9).
Ida dané duaning galahé sampun telas, presentasi puniki jagi pupitang titiang rauh iriki. Geng rena pangampura.......(10) titiang ring sakancan kakirangannyané. Pinaka pamuputnyané, titiang........(11) parama shanti
Om shanti, shanti, shanti om

Dialog ngangén Basa Bali Indik Kruna

MALAJAH KELOMPOK JAGI MAOSANG INDIK KRUNA
Ketut Riko sareng timpal nyane jagi malajah kelompok. Akeh kelompoknyané wenten  7 diri.
Sampun kasungkemin malajah kelompok ring umahné Ketut Riko

Mang dedy   :  Om Swastyastu……!!!
 Ketut Riko         :  Om Swastyastu.!!   Yeehh Nyoman, ajak nyen mai? Dini laku negak
Mang dedy   :  Ampura tiang wau rauh.  Om swastyastu timpal ajak mekejang
Putu Adi           :  Om Swastyastu...
Kadék Dipta.   : Om Swastyastu
Luh Sunari  : Om Swastyastu
Luh Sariasih  : Om Swastyastu
 Ketut Riko    :  Rumasa bagia pisan manah tiange nepuk timpal-timpal ramé pakedek pakeyung dini, suba nyak teka mai, yadiatun tongosé joh . Biasane yen tongose joh timpalé pragat ngekoh pesu.
Putu Adi               :  Yen cara padéwekan tiang, yadiastun joh ento tusing dadi halangan yen lakar malajah,  tiang pastika berusaha apang ngidaang teka... Sawireh yusa tiang kari muda, swadharma tiang wantah malajahang raga mangda benjang pungkur dados jadma maguna, kenten cara tiang  Gede Agus.
Mang dedy   : mimih becik pisan baosné  Putu Adi,.. Yakti punika .Iraga dados siswa mangda seleg  malajah, nenten ja maplalianan hape utawi main game kémanten.
Ketut Riko           : Inggih tiang cumpu indik napi sane kabaosang nika, iraga dados siswa lan generasi muda sapatutné jemet malajah... ngih mangda nenten akeh nelasang galah, mangkin nglantur malajah indik kruna.
Putu Adi               :  Kruna napi plajahin dumunan  timpal-timpal...?
Nyoman Lingga   :  Sekadi tugas sané kaicen  antuk Bapak guru, kanikain ngrereh kruna manut wangunnyané.
Putu Adi               :  Béhhh, Tiang ten uning napi manten kepahan kruna manut wangunnyané? Minabta timpal - timpal wénten sané uning nika.?
 Ketut Riko       :  Tiang uning nika akidik, yén ten iwang kruna manut wangun nyané kakepah dados limang soroh.
Kadek Dipta : timpal - timpal ajak mekejang, tiang uning napi manten nika kepahan kruna manut wangunnyané.
Luh Sunari : ngiih kadek dipta, indayang mangkin sambatang napi manten nika?
Kadek Dipta : Ngih mangkin lakar sambatang tiang, kruna manut wangunnyané kakepah dados limang soroh minakadi : kruna lingga, kruna tiron, kruna polah, kruna dwi lingga, kruna satma
Luh Sriasih : mimihh, dueg timpalé, sing pocol malajah kelompok ajak kadék Dipta.
Kadek Dipta : behhh, Luh Sriasih ngajum suba jani. Ampura nah tiang sing ngaba pis cenik.hahahaha
Putu Adi               :  Tiang polih miragi indik Kruna Dwi lingga nika wénten masi kepahannyané timpal - timpal ?
Mang Dedy  :  Ohhh indik kepahan kruna dwi lingga tiang uning nika Putu Adi, GCT to ( Gae cenik to) Kruna dwi lingga punika kakepah dados limang soroh minakadi kruna dwi sama lingga, kruna dwi Samatra lingga, kruna dwi maya lingga, kruna dwi purwa lingga, kaping ungkur kruna dwi wesana lingga.
Putu Adi               :  mimih jeg wikan - wikan timpal tiange indik kruna...!!

Gelis pisan pamargi galahe, nenten kerasa sagét sampun wengi.
Ketut Riko           :  Inggih santukan sampun wengi, benjang malih lanturang malih malajah kadi puniki.
Mang dedy   :  Inggih puputang amuniki dumun indik malajah kruna, padalem nika Luh Sunari sareng Luh sriasih nyanan ten bani budal.  tiang mangkin budal.. Tiang dumunan ngih timpal - timpal.
Putu Adi               :  Tiang pateh mangkin budal…

Makasami budal santukan sampun wengi.
ᬇᬓᬤᬾᬓ᭄ᬫᬃᬱ᭄ᬬ ᬡᬧᬸᬢ᭄ᬭ᭟

Minggu, 13 Januari 2019

Wacana Bali

Wacana
Kruna wacana mawit saking Basa Sanskerta, sané mateges bacaan. Wacana inggih punika wangun basa pinih ageng tur jangkep. Wacana punika kasinahang antuk karangan jangkep sakadi satua, buku, cerita, novel, msl

                Formalin, Cetik Cara Jani
        I Nyoman Dipta. adin Luh Sariadiné, ngeling gerong - gerong. Bayunné lemet, sakit basangné tusing sida bana naanang. Tangkahné marasa kebus, duurné pengeng. Tusing cara biasa, mulih uling sekolah, Nyoman Dipta ngojog pasaréan, ngutut basang sambilanga daah - duuh.
         Pan Sadia, reramanné Luh Sariadi, buka kememegan, mara pesan teka uling carik. Teked jumah dapetanga pianakné lemet. Luh Sariadi negak di samping adinné sambilanga ngeling sigsigan.
                 
                   Kaketus saking Tutur Bali
                   Olih I Wayan Wésta

Dharma Wecana

Tegepin dharma wacana ring sor anruk krun - kruna sané patut!
Om swastyastu
Suksma....................(1) titiang majeng Ida Dané sareng sami, antuk galah sané...............(2) ring padéwékan titiang. Ring galahe sané becik puniki titiang jagi.............(3) padéwékan majeng Ida dané sareng sami. Titiang..........(4) I Kadek Marsiana Putra, sering kasapa kadék robot. Titiang........(5) ring Klungkung, désa Gunaksa, duk 14 maret 1987. Sané mangkin titiang.........(6) ring Banjar Nyamping, gang Biak, nomor 2. Dumun titiang..........(7) ring SMP 2 Dawan.
Ida dané sane wangiang titiang, wantah asapunika sané prasida aturang titiang ring galahé becik kadi mangkin. Nénten lali titiang............(8) pangampura, duaning ketambetan titiang kalintang, pastika akéh kakirangan titiang indik.....(9) sané nénten nganutin anggah - angguhing Basa Bali. Ring ungkur.........(10) titiang antuk parama shanti.
Om shanti, shanti, shanti om

Sabtu, 12 Januari 2019

Gatra/Orti Bali

Om swastyastu majeng Ida Dané sané demen malajah Basa Bali. Galahé mangkin niki wénten materi indik Gatra Bali. Rarisang cingak ring sor.

Gatra inggihan wicara anyar mabuat kadartayang majeng kramané manut prasarana gatra sané ketah.

Bantang/struktur wicara sajeroning gatra
Mungguing bantang wicara sané prasida kadadosang gatra luiré;
* Anyar (baru), nartayang wicara anyar,
* Mabuat ( penting), wicara sané kadartayang mabuat majeng sang sané mireng utawi ngwacén,
* Mageng tur nglimbak ( besar), wicara sané kadartayang mapikenoh ring kauripan jatma makéh,
* Nampek (dekat), nartayang wicara sané nampek saking kauripan parajanané,
* Ketah ( tenar), wicara sané kadartayang sajeroning gatra sampun ketah kauningin olih krama sareng makéh.

Pisarat/syarat wicara sajeroning gatra;
* Pastika (fakta), wicara sané kadartayang sampun pastika (fakta) kawéntenanné
* Ngilis (nyata), kawéntenan wicarané ngilis, boya ja ngawi – ngawi
* Seken, pasaja (obyektif), wicara sané kadartayang seken utawi pasaja (obyektif), nénten nguang lebihin wicara. Sang sané makarya gatra madasar antuk pakayunan jujur, nénten ja bogbog,
* Tan mapilonan ( berimbang), kawéntenan sané ngrereh gatra (wartawan) sajeroning ngrereh gatra nénten mapilonan ring sira – sira (berimbang)
* Tepet (akurat), wicara sané kadartayang manut galah, patut, nénten wénten kaiwangan tur prasida katanggung jawabin olih sang sané ngardi
* Tegep (lengkap), wicara sané kadartayang tegep kawéntenannyané 

Unsur manut uger – uger gatra luiré:
* Napi (what), nartayang napi sané wénten,
* Pidan (when), pidan wicara sané kadartayang
* Dija (where), dija genah wicara sané kadartayang,
* Sapasira/sira (who), sapasira sané kabaos eing wicara inucap
* Kenapi (why) mapaiketan ring napi sané wénten wicara inucap
* Sapunapi (how), sapunapi kawéntenan wicara inucap

Basa Sajeroning Gatra
Wartawan sajeroning nartayang garta nganggé tulisan jurnalistik. Tulisan jurnalistik maderbé cecirén ;
* Lengkaranyané cutet tur padet
* Pakéling, patinget gelis katiba majeng pamiarsa utawi pangwacén,
* Basanyané saderana, tur dangan ngresepang.

Imba/contoh gatra Bali.

Demam Berdarah
Dibi sanja ring siaran TV-ne wenten kapiragi orti indik ipun pinungkan “demam berdarah” sane sampun makeh mancut urip para janane. pinungkane puniki sampun nglimbak ring sawengkon Bali. Kirang langkung sampun 500 diri wargane sane keni sungkan puniki. Minakadi ring Denpasar 125 diri, ring Badung 75 diri, ring Buleleng 75 diri, ring Gianyar 125 diri, ring Karangasem 25 diri, ring Negara 25 diri, miwah ring Klungkung 25 diri. Santukan makeh warga sane keni demam berdarah mawinan sal-sale ring rumah sakit nenten mresidayang nampung.
Sungkan “demam berdarah” puniki kalimbakan olih legu “Aedes Aegypti” sane seneng idup ring toya-toya sane ening tur madegdegan. Nabdabang indike punika pamrentahe sampun mapangarah ring para janane mangda mabersih-bersih ring genah nyane soang-soang. Utaminyane mersihin genah-genah legune mataluh. Minakadi mresihin bak mandi, selokan, utawi genah toyane sabilang minggu. nagingin “abate” ring genah-genah toyane, nanem kopok wiadin botol-botol sane nenten mangge. Lianan ring utsaha punika pamrentahe sampun taler ngawentenang “pengasapan” ring genah wargane sane keni demam berdarah.
Lianan ring orti punika wenten taler orti saking rumah sakit inggih punika wantuan sane kaserahang olih Bapak Bupati mantuka ring para pasien sane kirang mampu sane ngraksa pimungkan rahat. sane polih wantuan punika minakadi pasien sane ngraksa tumor, bibih sumbing, kanker miwah sane lianan. wantuan sane kasukserahang marupa jinah, soang-soang pasien nrima wantuan makeh Rp. 1.000.000,-. Wantuan sane kirang mampu. Pamrentahe sampun ngicen titi, sepatutne maka warga i raga nuutin titi punika, urati ring para janane sane kirang mampu.


Wantah amunika sané prasida ka sobyahang ring galah becik kadi mangkin, mogi wénten pikenohnyané majeng Ida Dané. Kaping ungkur puputang titiang antuk parama shanti.
Om shanti, shanti, shanti Om