Senin, 19 Juli 2021

Analisis/seseleh Dharma Wacana

BUSANA ADAT RIKALA NGERANJING KA PURA Inggih Bapak/ Ibu guru miwah timpal-timpal sareng sami sané dahat kusumayang titiang. Sadurung titiang ngawitin matur lugrayang titiang ngaturang pangastungkara “Om Swastyastu”. Bapak/Ibu guru miwah timpal-timpal titiang sané wangiang titiang, sadurung titiang nglaturang matur ngiring sareng sami nyakupang kara kalih nyinahang rasa angayubagia majeng ring Ida Sang Hyang WidhiWasa, duaning wantah sangkaning pasuécan Ida, titiang prasida masadu ajengiriki ring galahé sané becik sakadi mangkin. Dumadak sareng sami prasida ngamangguhang karahajengan,labda karya, sidaning don. Inggih maduluran pangastungkara druéné, sakémaon banget titiang ngalungsur geng rena sinampura riantuk kanambetan titiang kalintang, prasangga purun nglangkungin linggih Ida danéné jagi matur amatra indik “Busana Adat Rikala Ngeranjing Ka Pura”. Bapak/Ibu Guru tur timpal-timpal titiang sane wangiang titiang, kaping pisan, Iraga sareng sami patut uning punapi Pura punika. Kruna Pura ngawit saking basa Sansekerta, sane tegesipun benteng. Pura inggih punika genah suci umat Hindu ngelaksanayang swadharma magama, sekadi ngaturang bakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, prabhawan Idane, tur Atma Siddha Dewata utawi atma suci kawitan. Kegunan Pura inggih punika sekadi genah kaanggen mabakti ring Ida Sang Hyang Widhi, mapagubugan, tur ngekehang keterampilan teknis, minakadi keterampilan mebanten, mejejaitan, megambel, miwah sane lianan. Bapak Guru tur timpal-timpal titiang sane wangiang titiang, napi ngawinang Iraga sareng sami patut mabusana adat yening ngeranjing ke Pura? Busana adat inggih punika busana sane kaangge olih krama Bali ngelaksanayang upacara adat lan agama. Iraga sareng sami patut nganggen busana adat yening ngeranjing ka Pura, awinan busana adat punika karasayang rapi, becik, suci, tur patut kaanggen ngeranjing ka Pura olih krama Hindu Bali. Yening Iraga sareng sami nenten nganggen busana adat, Iraga sareng sami pacang karasayang kirang patut ngeranjing ka Pura olih anak sane lianan. Awinan punika, Iraga sareng sami sekadi umat Hindu Bali sane bakti ring agama lan budaya Hindu Bali, sepatutnyane nganggen busana adat Bali sane kedas, rapi, lan suci yening ngeranjing ka Pura. Tetujon nyane , nyaga etika mabusana tur nyaga mangda busana adat Bali tetep asri. Inggih, wantah asapunika prasida antuk titiang matur. Matur suksma antuk galah sane sampun kaicen, dumogi atur titiang wénten pikenohipun. Mawanti-wanti titiang nunas geng rena sinampura yening wénten atur titiang tan manut ring arsa tan nganutin sasuduk basa punika wantah riantukan kanambetan titiang kalintang. Pinaka panguntat puputang titiang antuk parama santi ”Om Santih, Santih, Santih, Om” Analisis Manut Strukturnyane : 1. Murda " Busana Adat Rikala Ngeranjing Ka Pura" 2. Pamahbah/pendahuluan : a. Rasa angayubagia Bapak/Ibu guru miwah timpal-timpal titiang sané wangiang titiang, sadurung titiang nglaturang matur ngiring sareng sami nyakupang kara kalih nyinahang rasa angayubagia majeng ring Ida Sang Hyang WidhiWasa, duaning wantah sangkaning pasuécan Ida, titiang prasida masadu ajengiriki ring galahé sané becik sakadi mangkin. b. Panganjali Inggih Bapak/ Ibu guru miwah timpal-timpal sareng sami sané dahat kusumayang titiang. Sadurung titiang ngawitin matur lugrayang titiang ngaturang pangastungkara “Om Swastyastu”. c. Pasinahan angga Inggih maduluran pangastungkara druéné, sakémaon banget titiang ngalungsur geng rena sinampura riantuk kanambetan titiang kalintang, prasangga purun nglangkungin linggih Ida danéné jagi matur amatra indik “Busana Adat Rikala Ngeranjing Ka Pura”. d. Matur suksma Bapak/Ibu guru miwah timpal-timpal titiang sané wangiang titiang, sadurung titiang nglaturang matur ngiring sareng sami nyakupang kara kalih nyinahang rasa angayubagia majeng ring Ida Sang Hyang WidhiWasa, duaning wantah sangkaning pasuécan Ida, titiang prasida masadu ajengiriki ring galahé sané becik sakadi mangkin. 3. Daging Dharma Wacana : Bapak/Ibu Guru tur timpal-timpal titiang sane wangiang titiang, kaping pisan, Iraga sareng sami patut uning punapi Pura punika. Kruna Pura ngawit saking basa Sansekerta, sane tegesipun benteng. Pura inggih punika genah suci umat Hindu ngelaksanayang swadharma magama, sekadi ngaturang bakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, prabhawan Idane, tur Atma Siddha Dewata utawi atma suci kawitan. Kegunan Pura inggih punika sekadi genah kaanggen mabakti ring Ida Sang Hyang Widhi, mapagubugan, tur ngekehang keterampilan teknis, minakadi keterampilan mebanten, mejejaitan, megambel, miwah sane lianan. Bapak Guru tur timpal-timpal titiang sane wangiang titiang, napi ngawinang Iraga sareng sami patut mabusana adat yening ngeranjing ke Pura? Busana adat inggih punika busana sane kaangge olih krama Bali ngelaksanayang upacara adat lan agama. Iraga sareng sami patut nganggen busana adat yening ngeranjing ka Pura, awinan busana adat punika karasayang rapi, becik, suci, tur patut kaanggen ngeranjing ka Pura olih krama Hindu Bali. Yening Iraga sareng sami nenten nganggen busana adat, Iraga sareng sami pacang karasayang kirang patut ngeranjing ka Pura olih anak sane lianan. 4. Pamuput : a. Matur suksma Inggih, wantah asapunika prasida antuk titiang matur. Matur suksma antuk galah sane sampun kaicen, dumogi atur titiang wénten pikenohipun. b. Nyutetang daging baos Awinan punika, Iraga sareng sami sekadi umat Hindu Bali sane bakti ring agama lan budaya Hindu Bali, sepatutnyane nganggen busana adat Bali sane kedas, rapi, lan suci yening ngeranjing ka Pura. Tetujon nyane , nyaga etika mabusana tur nyaga mangda busana adat Bali tetep asri. c. Nunas pengampura Mawanti-wanti titiang nunas geng rena sinampura yening wénten atur titiang tan manut ring arsa tan nganutin sasuduk basa punika wantah riantukan kanambetan titiang kalintang. d. Parama santih Pinaka panguntat puputang titiang antuk parama santi ”Om Santih, Santih, Santih, Om”

Bahan Ajar Dharma Wacana

Dharma Wacana Panglimbak pangajahan basa Bali ring aab jagaté sekadi mangkin sampun sayan ngamecikang, sané kasinahang antuk kawéntenan basa Baliné kaanggé ring widang informal sakadi ringpakraman, sekaa truna-truni, taler punika ring widang pendidikan . Silih sinunggil kawagedan sané kaplajahin ring widang pendidikan inggih punika kawagedan mabasa Bali, rikalaning madharmawacana. 1. Teges Dharma Wacana Dharma wacana inggih punika wacana utawi pitutur sané katur majeng karma akéh, tetujonnyané ngaturang pangéling-éling, utawi pamayuh kahyun mangda pakahyunan sang mireng sida tinglas galang apadang. Ngeninin dagingnyané, dharma wacana ketah nyobiahang indik kasusilan, tatwa, miwah upacara. Upami: Dharma wacana sané ngwedar indik kasuksman mapakelem, Dharma wacana sané mahbahang kasuksman manusa yadnya, Dharma wacana sané ngwedar kasuksman pitra yadnya, msl.Munggwing tetujon ngaturang dharma wacana inggih punika:  Anggen ngwewehin kaweruhan  Nelebang ajaran agama miwah budaya  Ngamargiang paindikan agama,budaya miwah adat istiadat ring masyarakat (warga), wangsa, lan negara. Dharma wacana sané becik sapatutnyané nganggén basa sané becik, sadarana, miwah nénten nganggén istilah-istilah asing. Soroh materi sané kaunggahang ring dharma wacana madasar antukajahan agama, adat lan budaya. 2. Wangun Dharma Wacana Dharma Wacana kawangun antuk tigang (3) paletan sakadi: a. Pamahbah ketah ngunggahang: - pangastungkara utawi pangastawa - ngwangiang tamiu utawi sang atiti - angayu bagia majeng Ida Hyang Widhi - Nyinahang raga lan nyinahang murda b. Daging - anut ring bantang tur sinah tetujonnyané - dulurin antuk kutipan sloka, cerita itihasa c. Pamuput - pacutetan bantang dharma wacana - kasuksman (amanat) anut ring bantang miwah sang mireng - pangaksama, atur suksma lan parama santih 3. Tatacara Madharma Wacana Wénten makudang-kudang tata cara madharma wacana inggih punika:  Spontan Metoda spontan punika sang sané madharma wecanasampun uning inti utawi daging naskah dharma wacanapunika.  Madue utawi nganggen teks Metoda punika sang sané madharma wacana sampun madué teks sakéwanten durung madué pengalaman madharmawacana punika mawinan téks kawacén sekadi sané sampunkasiagayang.  Memoriter Naskah dharma wacana sampun kasiagayang raris kaapalang olih sang sané madharma wacana.  Ekstemporan Ring metoda puniki, sang sané madharma wacana maktayang unteng-unteng napi sane pacang katlatarang, raris kalimbakang sajeroning madharma wacana. 4. Ngripta Dharma Wacana Ri sampuné muguhang bantang (téma) reriptayan, sang pangripta raris: 1. Ngruruh tur ngwacén buku-buku sané kanggé babon (sumber) 2. Mupulang, ngringkes data-data sané kaperluang 3. Ngripta bah bangun (kerangka dasar) dharma wacana 4. Nglimbakang bah bangun dados dharma wacana 5. Nyurat naskah dharma wacana antuk basa sederana, mangda sang mireng dangan ngresepang dagingnyané 6. Ngunggahang kutipan saking ajah-ajahan sastra, itihasa, msl 7. Bebaudan sané kaunggahang nudut tur anut ring bantang dharma wacana 8. Nénten ngwetuang rasa salit arsa 9. Panjang naskahnyané anut ring galah sané kasediang  Imba Dharma Wacana! OM SWASTIASTU Ida dane sane banget wangiang titiang, sadurung titiang matur, lugrayang titiang ngaturang rasa angayubagia majeng ring Ida Sang Hyang Parama Kawi riantukan wantah sangkaning asung kerta wara nugrahan Ida, ring galahe sane kalintang becik puniki titiang sapunika taler ida dane prasida masadu ajeng mungguing ngamiletin utsawa dharma wacana rahinane mangkin. Dumadak rikawekasan pamargi asapuniki sayan limbak kawentenanipun mawastu sida ngwetuang jagat Baline rajeg. Inggih ida dane sinareng sami, mungguing dharma wacana sane jagi aturang titiang inggih punika mamurda “SWADHARMANING ANAK ISTRI HINDU NGULATI KULAWARGA BAGIA”. Ida dane sane banget kusumayang titiang, maosang indik swadharmaning anak istri Hindu sayuwakti nenten sida kapalasang ring kawentenan kulawarga. Kasujatianne, anak istri taler kabaos anak luh. Luh ngaran luih. Nika mawinan, ring kitab suci Kutara Manawa III.56 kabaosang, ring dija ja anak istri kaluwihang/, irika para dewatane rumasa seneng, sakewanten yen wenten anak maparilaksana corah ring anak istri, nenten wenten upacara suci sane maphala becik kapiningipun. Inggih ida dane sareng sami, yadiastun kawentenan anak istri pinih luwih, ipun taler madue swadharma. Yening carcayang titiang, swadharma anak istri pinaka WANITA HINDU inggih punika: 1. Anak istri pinaka pakardin Ida Sang Hyang Widhi Wasa Iriki manusa kasengguh “Bhakta”. Manut kitab Bhagawadgita XII.13 kabaos wenten pepitu sane pinaka cihna manusa kasengguh Bhakta, minakadi: - sang sane asih ring sarwa prani pakardin Ida Sang Hyang Widhi; - sang sane asah, asih, asuh ring jadma tiosan; - olas asih; - nenten lobha/ seneng mapunia; - nenten nyapa kadi aku; - pada pantaraning suka wiadin duka; - miwah setata ngampurayang kaiwangan anak tiosan. Makapitu punika patut kalaksanayang ring kulawarga gumanti ngwangun kulawarga sane sukinah. 2. Swadharma pinaka anak istri Pinaka witning tresna asih, anak istri kabaos “dewi” sane mateges sunar. Kulawarga sane madue anak istri maparilaksana olas asih, punika maarti kulawarga inucap sampun bagia. Anak istri sapatutnyane nyinahang raga pinaka wit lan cihna olas asih, duaning sapunika anak istri patut ngamargiang swadharmanipun pinaka pakardin Ida Sang Hyang Widhi Wasa. 3. Swadharma pinaka kurenan/rabi Ida Sang Hyang Widhi Wasa ngardi anak lanang lan anak istri gumanti nglanturang pratisentana majalaran antuk pawiwahan kadasarin olih kitab suci. Majalaran antuk mapawiwahan, prasida kawangun kulawarga lan iriki anak istri pinaka ibu. Anak istri pinaka kurenan/rabi sane maparilaksana becik kabaos “sadwi” sane mateges anak istri luwih ring pakurenan sane kukuh ngamargiangTri Kaya Parisudha. Swadharman anak istri ngwangun sane mawasta karakter positif ring kulawarga. Indike punika kabaosang ring Kitab Manawa Dharmasastra IX.27 inggih punika ngembasang pianak miwah ngupapira sang sane embas sane pinaka wit wantah anak istri duaning sapunika patut kaluwihang. 4. Swadharma pinaka ibu Paiketan pantaraning jadma lanang lan istri malarapan pawiwahan mangda kadasarin antuk tresna asih. Ngwangun kulawarga pinaka silih tunggil pahan CaturAsrama, inggih punika Grahasta Asrama. Ring grahasta asrama puniki, sang mapakurenan kadadosang nyujur Catur Purusa Artha, minakadi: Dharma, Artha, Kama, lan Moksa. Duaning sapunika, sane patut kamargiang olih sang sane magrahasta asrama wantah nglanturang pratisentana. Punika mawinan, silih tunggil swadharman anak istri inggih punika pinaka ibu. Swadharman anak istri pinaka ibu, manakadi: ngembasang pianak; ngupapira ring kauripan sakadi ngicenin pendidikan wiadin kawagedan; miwah ngemban kulawarga mangda trepti. Inggih ida dane sane wangiang titiang, yening maosang indik pangrembe anak istri Hindu wenten petang baga, minakadi: baga domestik, baga, sosial, baga upacara, miwah baga publik. 1. Pangrembe baga domestik Pangrembe ring baga domestik mapaiketan risajroning kulawarga sane kalaksanayang wit saking wau mapakuren ngantos riwekas. Anak istri patut ngupapira pianakipun, minakadi ngicenin ajeng-ajengan sane mawiguna miwah ngicenin tetuek kauripan gumanti I pianak prasida mawiweka ring pagubugan. 2. Pangrembe baga sosial Pangrembe baga sosial mapaiketan ring nyama beraya. Ngayah/nguopin ring pakraman patut kalaksanayang olih anak istri mangda sida ngiket rasa manyama beraya ring pagubugan sakadi ring banjar wiadin ring desa gumanti ngamedalang rasa saling asah, asih, lan asuh. 3. Pangrembe baga upacara Pangrembe baga upacara mapaiketan ring yadnya. Yen cingak ring kauripan sarahina, saking matetuesan, majaitan, matanding banten, miwah ngaryanin uparengga yadnya tiosan, akehan anak istri sane pinaka pamucuk. Sapunika taler sajeroning ngamargiang Nitya Karma Yadnya (yadnya sane kamargiang sarahina) minakadi Tri Sandya lan yadnya sesa miwah Naimitika Karma Yadnya (yadnya sane kamargiang nganutin sasih/pawukon) minakadi pujawali, mlaspas, miwah sane tiosan wantah kamargiang oleh anak istri. 4. Pangrembe baga publik Pangrembe baga publik mapaiketan ring geginan utawi pakaryan. Anak istri sane madue geginan utawi pakaryan (basa kerennyane “WANITA KARIR”) kabaos Brahma Vadini. Wanita karir patut madue sane kabaos keterampilan profesi napike punika Brahmana, Ksatriya, Wesya, wiadin Sudra. Agama Hindu nenten ngwatesin anak istri ring geginanipun sakewanten sane pinih utama swaginanipunpatut nganutin tetuek ajah-ajahan Agama Hindu. Inggih ida dane, yening cutetang titiang, maka tetikes daging dharma wacanan titiang inggih punika anak istri sane luwih wantah anak istri sane olas asih lan pageh ngamargiangswadharma. Duaning asapunika, ngiring iraga ngrembe visiWHDI (Wanita Hindu Dharma Indonesia) gumanti ngwetuang anak istri Hindu sane pradnyan, mandiri, saha maparilksana sadu.. Inggih ida dane sane banget kusumayang titiang, wantah kadi asapunika mungguing dharma wacanan titiang ring galahe sane becik kadi mangkin puniki, dumogi wenten pikenohipun. Manawi wenten atur titiang sane nenten manut ring kayun,, lugrayang titiang nglungsur geng rena sinampura. Maka wesananing atur, puputang titiang antuk parama santih. OM SANTIH, SANTIH, SANTIH, OM