Minggu, 13 Mei 2018

Sesonggan

Om Swastyastu, Ida Dane sane banget kusumayang titiang, nenten wenten manah jagi nasikin segara. Sobyahang titiang akidik indik sesonggan sane ngranjing ring Paribasa. Sesonggan silih sinunggil pahan sajeroning Paribasa, sane sampun lumbrah kaangen magegonjakan ritatkala mabebaosan. Galah sane becik sekadi mangkin tiang jagi ngicenin imba sesonggan sane lumrah  tetujonnyane mangda prasida kawacen. Rarisang cingakan ring sor.

Sesonggan wit ipun saking kruna 'ungguh', sane mateges linggih, genah, wiadin nongos. Kruna ungguh polih paweweh merupa pangiring (akhiran) "an", dados ungguhan sane mateges janji utawi pati. Kruna ungguhan kasandiang (mengalami perubhan sandi suara) dados unggwan. Sajeroning pangucapan kruna unggwan puniki dados unggan. Selantuir ipun kruna unggan puniki polih pangater (awalan) "sa" dados saunggan, taler kasandiang malih dados songgan. Kruna songgan puniki kadwipurwayang dados sesonggan.

Sesonggan puniki sakadi pelambang kahanan kalih polah jadma, sane kaimbangang ring kahanan kalih polah barang wiadin buron. Umpami : "bedug pengorengan". Pengorengan punika wantah wangun utawi kawentenan ipun sakadi punika bedug, meweh antuk ngelegang mangda asah (lurus / datar). Dados ipun suksmannyane : kaucapang ring anak sane kalintang bengkung tur sigug, nenten dados ajahin.
Yening jagi ngartiang sesonggan, sapuniki :
Arti sujati, teges ipun : arti krunanipun sane sujatine.
Arti Paribasa, teges ipun : arti lambang wiadin kahanan.
Arti Pangupama, teges ipun : ngawi satua sane bawak-bawak, sane anut ring polah kalih kahanan sesonggan punika.
Ring sor puniki wenten conto sesonggan, luir ipun :
Taluh apit batu. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane magenah ring genahe sane sukil/keweh, singsal agulikan pacang nemu baya.
Abias pasih. Suksmannyane : nenten keni utawi nenten sida antuk ngawilangin katahipun biase ring pasih.
Blakas mangan di pisaga. Suksmannyane : sakadi anake maduwe painak muani siteng tur anteng, sakewanten ipun magenah ring pisaga.
Ngentungan uyah ke pasih. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngicenin barang utawi artha ring anak sane sampun sugih.
Kuluk ngongkong tuara ngutgut. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane sida mawicara manten (ngomong saja), nanging nenten wenten pakaryanne utawi tindakanne.
Ngajahin bebek ngelangi. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngajahin anak sane sampun wikan utawi duweg.
Ngrebutin balung tan paisi. Suksmannyane : ngrebutin brang nenten wenten isine utawi barang sane nenten malih maguna.
Buka gowake ngadanin ibane. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane sombong, nyapa kadi aku.
Liep-liep lipi gadang. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane ring pangarepne jemet pisan, sakewanten sujatinne ipun anak sane nenten becik/jahat.
Kutal-kutil ikut celeng. Suksmannyane : kaucapang ring pakaryan sane rasane aluh, sakewanten sujatine nak meweh yen kalaksanayang.
Ada gula ada semut, suksmanipun : anake sane sugih tur dana, irika janten akeyh anake sane rauh nunas pakaryan.
Ada andus ada apine, suksmanipun : yening wenten orti ala wiadin ayu, sinah wenten sane jati (pasaja), diastun ipun akidik.
Aduk sera aji keteng, suksmanipun : umpami ring desa wenten krama diastunipun adiri sane melaksana kaon utawi jele (inggih nika memaling, demen miyegan, miwah sane lianan), sinah maka desa kaucap kaon utawi jele rauh ring adan desane teler kaon/jele.
Buta tumben kedat, suksmanipun : sakadi anake sane pecak tiwas, kasuen raris ipun sugih, pramangkin ipun sombong, ngagu tur jerbu ring timpal miwah nyama braya.
Calep calung, suksmanipun : kaucapang ring anake sane seneng ngidih ajengan utawi ajeng-ajengan ring pisaga.
Dawa papahne liu slepanne, suksmanipun : yening anake sue maurip, sinah sampun akeh sane polih rasanin indik suka lan dukane.
Degag delem, suksmanipun : kaucapang ring anake sane degag, ring genahe suung ipun ngapak-ngapak ngaku wanen, sakewanten yening sampun wenten musuh ipun ajerih, makiles mlaib.
Duk masanding api, suksmanipun : sakadi anake sane mamusuh-musuhan raris ganahipun matampekan, iwang akidik janten dados rebat/uyut/iyeg.
Galak-galak di guwungan, suksmanipun : sakadi anake sane wanen sajeroning pekarangan kemanten, nanging yening sampun lintang ring pakarangan ipun getapne pasti.
Gangsaran tindak kuangan daya, suksmanipun : kaucapang ring anake sane kakenken ngarereh barang, durung tatas antuk ipun miragi, gelis-gelis sampun mamargi, pamuput nenten kauningin napi-napi sane karereh.
Gede ombake gede angine, suksmanipun : ageng pikolih utawi asil anake, janten ageng taler penelasipun.
Jadma es tabia, wiadin nyem lalah, suksmanipun : kaucapang ring anke sane gendeng-gendengan.
Juragan seprahu, suksmanipun : kaucapang ring anake sane ngerob ngangge pengangge ngajak timpal ipun saling saluk.
Kamus majalan, suksmanipun : kaucapang ring anake sane pradnyan tur sampun weruh ring makudang-kudang basa.
Katanjung di mata, suksmanipun : sakadi ring anake sane marasa ring dewek iwang ring timpal, raris matemu ring timpalipune punika, mawinan ipun kimud tur kabilbil.
Pancoran matatakan batu, suksmanipun : sakadi anake sane tiwas nampekin anake sane sugih sane dana tur goroh, ring akidik-kidike taler polih mismisan wiadin leledanipun.
Pitik mlali di ketungane, suksmanipun : sakadi anake sane dados buruh, raris polih genah ring gemuhe, sinah ipun bagia.
Togtog titihang, suksmanipun : nundung anak pramangkin nenten dados sangkenang.
Yeh ngrocok sinah tukade daken, suksmanipun : kaucapang ring anake sane sombong akehan raos, nanging akidik tindakne, maciri anak belog.
Paid bangkung, suksmanipun : sakadi anake sane makurenan, raris sane lanang nyerodin, nongos ring umah sane luh (luhipune).
331.    Gede kayune gede papanne, suksmanipun : Ageng pakaryan wiadin pangkat anake, janten ageng taler pikolihipin.
Gede-gede bantang gedang, ditengahne muh, suksmanipun : Pakantenan anake gede ganggas, kewanten sajatin ipun gemba (lumah) nenten mampuh makarya.
Girang gejorang, suksmanipun : Yening wenten anak adiri sane makarya lelayangan, raris pramangkin katah timpalipune nuutang makarya lelayangan (milu-milu tuung).
Goak kingsanin talu, suksmanipun : Sakadi anake makingsan jinah ring bebotoh, yening wenten kaklecan janten jinah punika adokangipun makaklecan.
Goloh di tendas kelet di ikut, suksmanipun : Sakadi anake pangucap ipun lega pacang ngwehin ayam, sakewanten ayam ipune sampun riinan ulaha mangda rengas.
Greteh Gong, suksmanipun : Sakadi anake yening panggih ring pedesan ipun greteh tur ajer nyimpangan, kewanten yening panggih ring desanipun wiadin ring diwang umahipun nengil tur mamengos, mapi-mapi nenten uning.
Joh pejalane liu tepukin, suksmanipun : Sakadi anake sane seneng malaluasan, akeh ipun uning ring desa-desa miwah adat-adat anak, sapunika taler yan anake seneng mlajah janten akeh madruwe kabisan.
Joh apine teken gulinge, suksmanipun : Distun genahipun madohan, yening sampun sami cumpu (jodoh), kasuen-suen taler pacang matemu.
Kabelet di galange, suksmanipun : sakadi anake sane ngambil pakaryan kakalih wiadin tatiga dadosipun bingung encen sane patut ambil dumunan, encen sane durian.
Kladi onye bangkung bangka, suksmanipun : Sakadi anake sane pocol madagang, barang-barangipun telas ilang, kalih pianak somah ipun gelem sanget.
Katangkeb langit, suksmanipun : Kaucapang riang anake sane kalintang ajerih ring timpalipune.
Kehkeh tuju gotol, suksmanipun : Sakadi anake sane ngrereh pakaryan, polih sekaya abidang telas, polih akalih telas, jantos ipun nenten madruwe jinah, antuk telas dados daar.
Kena latih (jeet) enduk, suksmanipun : Anake sane keni kabelog-belog malarapan antuk munyi manis.
Kidang dialase gaenang basa, suksmanipun : Sekadi anake sane nyagerang utawi ngandelang barang-barang widain pikolih sane durung janten pacang kakeniang.
Ketog semprong, kerik tingkih, suksmanipun : Sakadi anake adesa ninggal desa, rarud makasami cerik kelih tua bajang.
Kudiang nekepin anduse, suksmanipun : Yadin amunapi antuk ngengkebang kacorahane, kasuen-suen sinah ketara wenten anak uning.
Kunag-kunang anarung sasi, suksmanipun : Sakadi anake sane bodo (bocok), mamanah mandungin utawi nandingin anak bagus wiadin jegeg; utawi anak tiwas nagih mandungin anak sugih.
Kuping ngliwatin tanduk, suksmanipun : Sakadi i pianak sane nglangkungin paitungan anak tua; sakadi pegawaine sane pangkat ipune endepan, raris nglangkungin paitungan kepalanipun.
Kutang sayang gemel madui, suksmanipun : Sakadi anake sane madue pianak sane jaat, kereng mamaling, tan ngidepang pitutur, yan tundung (kutang) ipun pelih, yan ajak ipun jaat nglaleng.
Kropak majalan, suksmanipun : Kaucapang ring anake sane kalintang pradnyan, wikan ring sekancang tutur miwah kekawin.
Ada kacang ninggal tungguana, suksemanipun : nenten wenten anak alit wiadin sisia, jaga ngutang sesolahan bapa wiadin guru
Ada mas slakane tan paguna, suksemanipun : skadi anake sane polih barang sane anyar, raris barange sane let (yang lama) tan karunguang
Angkabin barong somi, suksemanipun : matakut timpal (anak) antuk sane aeng-aeng, kewanten sejatin ipun nenten wenten punapa punapi
Anyar-anyaran gerang bangkuk, suksemanipun : sakadi anake sane ngwangun saluiring wawangunan, ring pangawitne kewanten ipun gati (anteng), wawu asasih kewanten sampun macet (tan kalinguang)
Awak baduda nagih madanin garuda, suksemanipun : sakadi anake sane tiws wiadin mamacul, mamanah ipun mamadanin (nandingin) anake sane sugih wiadin anake sane mapangkat tegeh
Bangkung kapitikan, suksemanipun : sakadi anake sering marikosa anak, ring arep anake akeh, ipun ngliep mapi tan uning, yening rikala suung ipun parikosa nyagrep
Bapane macan panakne samong, suksemanipun : upami bapaneipune duweg dados balian, sinah pianakipune taler dueg ngusadanin
Bikase mabuyung sampi, suksemanipun : sakadi anake sane mapi-mapi kasih tur wawuh, kewanten sujatinipun tan pegat ngamahin
Be nantangin talenan, suksemanipun : sakadi anake sane sampun kaon maprakara, raris ipun nangtangin anake sane menang; wiadin sakadi anake sane sampun janten iwang nangtangin sane patut
Bedeg gegantungan, suksemanipun : sakadi anake sane ngambel pakaryan utawi dados pagawe pamrintah, wiakti nenten jenek, yening iwang antuka raris pagawe punika kakisidang wiadin kasuudang

Wantah amunika dumun sane prasida aturang titiang. Manawita wenten galah miwah lantang tuuh, irika malih wewehin titiang malih. Puputang titiang antuk parama santi.
Om santih, santih, santih om
Suksma

2 komentar: