Senin, 19 Maret 2018

PARIBASA

PARIBASA : Basa kiasan sane kaanggen ritatkala mababaosan lan magagonjakan.
Sampiran : bait pertama dalam pantun
Bahasa kiasan : bahasa yg digunakan untuk mengungkapkan sesuatu

Sane ngaranjing Paribasa :
1. Sesonggan (pepatah)
sasonggan punika sakadi palambang kahanan lan polah jadma, sane kaimbangang ring kahanan buron utawi barang.
Abias pasih, suksman ipun nenten keni antuk ngawilangin akeh ipun.
Bebek ajahin ngalangi, suksmanipun : ngajahin anak sampun wikan utawi pradnyan.

2. Sasenggakan (ibarat)
Sasenggakan punika kaciriang antuk kruna ”buka”
Buka bacicane ujanan, artine : anake sane demen ngucekcak ngomong tan karuan tutuk bongkol.
Buka siap sambehin injin, kilang kileng.
Buka sepite, padaduanan.

3. Wewangsalan (Tamsil)
Wawangsalan punika kawangun antuk kalih palet utawi bagian. Lengkara sane pinih riinan sakadi sampiran, lengkarane sane pungkuran punika daging utawi arti sujatinyane.
Tai belek tai blenget, sube jelek mara inget.
Be bebek be guling, tunyan kedek jani ngeling

4. Sloka (bidal)
Sloka punika biasane nganggen lengkara ”buka slokane,........”
Buka slokane, tusing ada lemete lakar elung. Artine : sekadi jadmane sane ngalah sinah jagi manggihin karahayuan.
Buka slokane, awak baduda, makeneh nyaihin garuda. Artine : sekadi anake lacur makeneh nyaihin anake sugih.

5. Bebladbadan (methapora)
Bladbadan punika kawangun olih lengkara tigang paletan. Krunane kapertama apalet dados ”giing” (bantang), krunane sane kaping kalih dados ”arti sujatinnyane”, krunane sane kaping tiga dados ”arti paribasa utawi kiasannyane”.
Majempong bebek, arti sujatine : jambul. Arti kiasannyane : ngambul.
Makunyit di alas, temu. Artine : matemu.

6. Sasawangan (perumpamaan)
Sasawangan teges ipun punapi-punapi sane kacingak tur karasayang ring kayun raris kairibang utawi diibaratkan mirib kadi solah kalih kahanan jadma.
- Ragane luir minangsi/mangsi. Artine : awakne badeng kotot care mangsi.
- Pamulune kadi salak klumadin. Artine : kulit sane kedas tur putih gading.

7. Cacimpedan (teka-teki)
Cecimpedan punika biasane kakawitin antuk kruna ” apa ke.....”
- Ape ke anak cerik maid cacing ? pasaut : jaum misi benang
- Ape ke tolih-tolih ngejohang ? pasaut : kuping

8. Cecangkriman (syair teka-teki)
Cecangkriman puniki pateh sareng cacimpedan. Yening cacimpedan punika wantah marupa teka-teki langsung, cecangkriman puniki marupa syair sane katembangang nganggen pupuh.
- Pupuh Pucung : berag landung, ngelah panak cenik liu, memene slelegang, panakne jekjek enjekin, menek tuun, memene gelut gisiang.
Sane kamaksudang punika wantah “jan utawi tangga”

9. Peparikan (pantun)
Peparikan punika pateh sakadi wawangsalan, nanging binan ipun wawangsalan wantah kalih palet utawi kalih lengkara, yening peparikan kawangun antuk petang paletan.

Be curik mabasa manis,
bungkung pendok sedeng di tujuh
Bajang cerik kenyumne manis,
selat tembok makita nyujuh.

Meli kacang aji lima,
meli udang aji pitu
Yadin tiang tuara kemu,
keneh tiang suba ditu.

10.   Raos Ngempelin
Raos ngempelin punika kruna sane asiki maarti kekalih, sane asiki maarti sujati malih asiki maarti ngintar.
- Apa kalih ditu??
- Ida dimantuke simpang di pura.

11.  Sesimbing
Sesimbing utawa menyindir pinaka ucapan pralambang sané banget pedes ngawinang sang kasesimbingin jengah miwah sebet, santukan marasa ring kasesimbingin utawi menyindir
- Bé di pangoréngané baang ngeléb, tegesnyané, sakadi anak ngambil anak istri bajang, sampun kakeniang sakéwanten ipun lénga, kantos anak bajang punika malaib.
- Bas tegeh baan negak dilabuhé baongé elung, tegesnyané, sakadi anaké polih pangkat tegeh/becik bas lebian kendelnyané, iwang antuka makarya agulikan, kantos ngemasin maukum/nemu sengkala.
- Semuné nyukcuk langit, tegesnyané kaucapang ring anaké sané jumbuh.

12.  Cecangkitan
Cecangkitan kanggén ri kala magegonjakan, ring asapunapiné taler wénten kanggén nguluk-uluk timpal. Mungguing wangun cecangkitan nganggén lengkara sané ngintar.
- Tain cicing déngdéng goréng jaen pisan.
Tegesnyané: yéning déngdéngé goréng janten jaen, sakéwanten yéning tain cicingé goréng nénten dados.
- Awak suba bajang enu manyonyo.
Tegesnyané: anak bajang sami madué nyonyo, sakéwanten yéning anak sané sampun bajang nénten lumrah kantun nyepsep nyonyo utawi manyonyo.

13.  Sesapan
Sesapan, tegesnyané nyapatin, sané matetujon nglungsur karahajengan mangda nénten keni bencana. Kawéntenan sesapan manut tetujonnyané, minakadi:
Sesapan ngebah taru
“Ratu Betara Sangkara, titiang nglungsur taru duéné, mangda titiang nénten tulah.”
Sesapan ngentasin genah tenget
“Jero sané nuénang genahé/marginé, tiang nyelang genahé, icén tiang karahajengan!”

14.  Sesemon
Sesemon pateh sakadi sesimbing, sakéwanten basa pangwedarnyané alus nudut kayun. Makéh kaanggén malelemesan utawi pangrumrum anak istri, tur sering kasurat nganggé pupuh.
Sané Lanang : “Béh, napi kadén melah pisan sekar cempakané punika, yéning                               titiang polih ngalap tur nyumpangang ambat ya legan manah titiangé.”
Sané Istri  :       “Napi gunané ngalap sekar kadi puniki, sané tan paguna, napi malih                      kasuén-suén pastika pacang layu.

15. Tetingkesan
Tetingkesan inggih punika bebaosan sane kaangen ri kala ngandapang raga
Durusang malinggih pak, kanggeang nenten wenten genah malinggih! Kawentenannyane, genah sane wenten becik, kursi empuk saha resik.
16. Papindan
 Papindan masaih sareng sesawangan miwah sesemon, sakewanten papindan nganggen anusuara. Papindan tegesipun gegambaran buka, yening imbangang pateh sekadi mirib miwah teken.
gagaene mamukal

Tidak ada komentar:

Posting Komentar