Selasa, 15 Mei 2018

Pidarta

Om swastyastu Ida dane sane banget kusumayang titiang. Galah becik sekadi mangkin titiang ngicen materi indik pidarta. Tetujonnyane mangda kawacen tur karesepang. Rarisang cingak ring sor.

Pidarta inggih punika daging pikayunan sane kawedar majeng anak sareng akeh, mangda napi sane kawedar prasida karesepang saha kalaksanayang. Wenten 4 pepalihan pidarta minakadi;
Pidarta dadakan
Pidarta sane kawedar nenten nganggen teks.
Pidarta Ngwacen
Pidarta sane kawedar antuk nganggen teks sane sampun kasayagayang.
Pidarta Tutur (lisan)
Pidarta sane kawedar marupa basa tutur (lisan) malarapan ngapalang teks
Pidarta Ardatutur (semilisan)
Pidarta sane kawedar makta ringkesan utawi unteng-unteng bebaosan sane kakembangan antuk basa basa tutur (lisan)


Ritatkala jagi makarya pidartapatutt nganutin struktur Pidarta minakadi:
Murda
Pamahbah/pendahuluan
Pangastawa
Matur suksma
Rasa angayubagia
Daging Pidarta
Pamuput
Matur suksma
Nyutetang daging baos
Nunas pengampura
Parama santih
Agem utawi tetikes mapidarta
Wicara inggih punika ngeninin indik topik utawi tema pidarta
Wirama inggih punika tata suara sane mapaikaetan ring suara miwah intonasi
Wirasa inggih punika penghayatan ritatkala maktayang pidarta
Wiraga inggih punika semita utawi laras (bahasa tubuh) sang sane maktayang
Wesata inggih punika nyobiahang pidarta antuk pikayun sane manut ring wiraga
Panureksan Mapidarta
Pengelolaan tema
Murdan pidarta mangda manut ring tema sane kaicen antuk lembaga sane ngawentenang lomba
Bahasa
Sane katureksa minakadi suara (vocal), pelafalan, miwah anggah ungguhing basa Bali.
Penguasaan materi
Duaning sang mapidarta pacing nenten nganggen teks yening wenten nenten lancar pacang ngirangin nilai. 
Amanat 
Amanat sane katureksa manut tema utawi topic sane kabaosang
Penampilan
Sane katureksa inggih punika wiraga utawi bahasa tubuh sang pamidarta mangda manut ring napi kabaosangang

Luir bebaosan Pidarta.
Dharma wacana inggih punika bebaosan pidarta sane kawedar majeng anak sane akeh sane madaging indik sastra agama.
Sambrama wacana inggih punika bebaosan pidarta sane kawedar punika panyanggra tamiu sajeroning upacara adat utawi agama
Dharma tula inggih punika mabligbagan (diskusi)
Widhya tula inggih punika mabligbagan indik daging kaweruhan (ilmu pengetahuan)
Dharma suaka inggih punika bebaosan pidarta sane daging ipun wenten sane jagi kasuakayang.
Atur piuning inggih punika mabebaosan mabasa bali alus sane nguningayang kawentenan karya sane jagi kalaksanyang
Saurin pitaken ring sor puniki!
Kruna pidato mawit saking bahasa
Indonesia c. Melayu e. Iran
Sanskerta d. Melaya
Sajeroning makarya pidarta, struktur pidarta sane patut kauratiang inggih punika…
 pamahbah, pangastawa, daging, pamuput
 pamahbah, murda, daging, pamuput
 murda, pamahbah, daging, pamuput
 murda, daging, pamahbah, pamuput
 murda, panyuksema, daging, pamuput
Ritatkala makarya pidarta, pamahbah patut madaging…
daging pidarta c. nyutetang baos e. pamuput
pangastawa d. paramasanti
Bebaosan mabasa Bali alus ring pakraman sane dagingnyane umum kawastanin…
Pidarta c. Dharma tula e. Wecana
Dharma wecana d. Sembrama wecana
Semita lan laras ritatkala ngwacen pidarta kawastanin…
Wirama c. Wirasa e. Wicara
Wiraga d. Wesata
Ring pamuput pidarta wenten…
Pangastutii c. Daging pidarta e. pamahbah
Pangayubagia d. Pacutetan daging baos
Murdan pidarta miwah daging pidarta mangda manut ring…
Tema c. Penampilan e. Bahasa
Amanat d. Penguasaan materi
Sang sane mapidarta kawastanin..
Pamaos c. Ugrawakia e. Pamuput
Pamidarta d. Pangenter
Bebaosan sane daging ipun wenten sane jagi kaaptiang kawastanin
Widya tula c. Dharma wecana e. Dharma suaka
Dharma tula d. Sembrama wecana
Yening Ida Pedanda Made Gunung mabebaosan Bali alur rikala wenten upacara mendem padagingan kawastanin….
Dharma wecana c. Dharma suaka e. Dharma sastra
Dharma tula d. Simakrama
Pidarta sane kabaktayang nganggen ringkesan utawi skema kawastanin…
Pidarta tutur c. Pidarta sasuratan e. Pidarta dadakan
Pidarta lisan d. Pidarta ardatutur

Rasa penghayatan rikala maktayang pidarta mangda prasida nudut kayun sang sane mirengang kawastanin…
wicara c. wirasa e. wesata
wiraga d. wirama
Pabligbagan indik daging kaweruhan (ilmu pengetahuan) mawasta..
sima krama c. widya tula e. piuning
dharma wecana d. dharma tula
Bebaosan mabasa Bali alus sane nguningayang kawentenan karya sane kalaksanayang kawastanin…
Pidarta c. Dharma wecana e. Sembrama wecana
Atur piuning d. Sembrama tula
Pidarta sane kawedar nenten nganggen teks kawastanin…
daging pidarta c. pidarta dadakan e. dharma tula
pidarta sasuratan d. pidarta
Bebaosan basa Bali sane kawedar pinaka panyanggra sajeroning acara pakraman kawastanin..
pidarta c. dharma tula e. dharma wecana
sembrama wecana d. atur piuning
Sajeroning makarya pidarta madaging indik pangampura antuk makakirangannyane, sane katunasang pangampura inggih punika indik kakirangan…
Panyanggra c. Genah e. Makasami ( a, b, c, d) patut
Aturan panamiu d. Payembrama
Bebaosan mabasa Bali sane dagingnyane ngeninin indik ajahan agama mawasta…
Pidarta c. Dharma tula e. Atur piuning
Sembrama wecana d. Dharma wecana
Pasinahan anggan pamidarta ring wangun pidarta mangda manut ring…
Tetikesan mapidarta c. Daging pidarta e. Penguasaan materi
Purwaka/pamahbah d. pangenter
Pidarta arda tutur lumrah kabaktayang olih…
Para pejabat c. Ugrawakia e. Para uleman
Pamidarta d. Pamaos

WACANA
Panyembrama
Rahina Wanti Warsa Sekaa Truna
Bapak Prebekel miwah Bapak Kelihan Dinas utawi sane ngangganin dane sane wangiang. Para manggala desa adat miwah dinas sane kusumayang titiang. Mantuka ring manggala Banjar adat lan dinas saha prajuru sane wangiang titiang. Para pengurus miwah para angga Sekaa Truna-Truni Banjar Taman sane tresna sihin titiang
Titiang pinaka pangenter acara ngiring ida dane sareng sami, ngulengang kayun ngastawa ring Ida sang Hyang Parama Kawi, mogi-mogi acara wanti warsa Sekaa Truna-Truni Banjar Taman sane kaping dasa rahinane mangkin mungguhang karahajengan tur labda karya sidaning don malarapan antuk panganjali umat.
Om Swastyastu”
Kaping ajeng titiang ngaturang swasti prapta, saha nenten lali ngaturang suksmaning manah, antuk pasuecan ida dane para semeton sinamian sampun parama ledang ngarauhin acara puniki manut undangan sane sampun katur.
Ring galahe sane becik puniki titian nunas ring bapak prebekel punika mangda praja, mangda ledang arsa ngicenin tuntunan miwah pewarah-warah mangda titiang iriki prasida salulung sabayantaka, paras-paros sarpana ya lan kukuh gilik saguluk, taler sayan limbak ring sekancan utsaha, tur setata mangguh karahajengan.
Titiang nenten lali nunas agung pengampura antuk makakirangnyane, inggihin ngenenin indih genah, indik panyembrama, aturan panamiu miwah kekirangan sane lianan. Pinaka pamuput titian ngaturang paramasanti.
Om Santih, Santih, Santih, Om
Wacana ring ajeng kawangun antuk limang paletan (lima paragraph). Indayang uratiang soang-soang paletan (paragraph). Paletan sane marupa pamahbah sane madaging indik pangastawa inggih punika...
Paletan kaping siki c. Paletan kaping tiga e. Paletan kaping lima
Paletan kaping kalih d. Paletan kaping pat
Paletan kaping siki sajeroning wacana ring ajeng marupa pamahbah sane daging ipun indik..
pangastawa c. pangayubagia e. nginggihang sang sane rauh
panyuksema d. swasti prapta
Pamahbah sajeroning panyembrama ring ajeng sane madaging indik panyuksema inggih punika paletan….
kaping lima c. kaping kalih e. kaping siki
kaping telu d. kaping pat
Sajeroning paletan kaping lima madaging indik pangampura antuk makakirangannyane, sane katunasang pangampura inggih punika indik kakirangan…
Panyanggra c. genah e. makasami (a, b, c, d) patut
Atur panamin d. panyembrama
Mogi-mogi titian prasida ngulati sakadi baose : matuha, migasa, mawredia. Matua teges ipun…
Sayan matambeh yusane c. sayan seleg malajah e. sayan tumuh tur tanggep
Sayan adung paitungane d. sayan limbak kaweruhane

Sereg Penyawis
1. C 6. D 11. D 16. B 21. B
2. C 7. A 12. C 17. E 22. E
3. B 8. E 13. C 18. D 23. B
4. A 9. B 14. B 19. C 24. E
5. B    10. A 15. A 20. C 25. A

KRUNA
Kruna inggih punika pupulanging aksara sane wenten artinipun. Wangun kruna ring Basa Baline wenten petang soroh makadi:
Kruna Lingga
Inggih punika kruna lingga (kata dasar) kruna sane durung palih wewehan marupa pangater, seselan miwah pangiring.
Kruna lingga Basa Baline wenten limang soroh
Kruna lingga akecap (awanda) upami :  don, pis, yeh
Kruna lingga kalih kecap (kalih wanda) upami : baju, buku, rasa msl
Kruna lingga tigang kecap (tiang wanda) upami : sepatu, segara, sumaga msl
Kruna lingga petang kecap (petang wanda) upami : kalimayah, katibangbung, liligundi, mmsl.
Kruna lingga limang kecap (limang wanda) upami : katiwawalan, katimumulan, tambulilingan msl.
Kruna Tiron
Inggih punika kruna lingga sane sampun polih wewehan pangater, seselan pengiring, tur sane sampun kasandiang (polih suara sandi) miwah sane sampun kaanusuarayang (polih anusuara).
Sorohan pangater:
 Pangater : (a-, ma-, su-, ka-, pa-, pati-, pari-, maka-, saka-, kuma-, sa-, pa-, pi-, dur-, swa)   Conto: aukud, majalan, sudharma, kaejuk, pajalan, patigrepe, makadadua, sakabesik,        kumalipan, sasampun, pitresna, pajalan, durlaba, swabawa
Pangiring:(-a,-e,-ne,-ang,-in,-an,-n,-wan,-nyane)  Conto: alapa, batise, memene, ngadepang, tulisin, menekan, bapan tiange, dharmawan,  pangiringnyan
Seselan:(-in-,-um-,-el-,-er-)   Conto:sinurat,sumaur,telapak,gerigi
Sandi suara
inggih punika patemon suara kekalih raris ngawetuang arti suara tunggil. Manut patemon aksara suara sandi punika wenten taler sorohnannyane minakadi: 1. a + a = a umpami : sa + ampun   sampun 2. a + i = e umpami : saji + an = sajen  3. a + u = o umpami : sa + ulah = solah            tuju + an = tujon Manut genahnyane suara sandi wenten kalih soroh :
Sandi tengah inggi punika suara sandi sane wenten wangunnyane sajeronong kruna tiron
Umpami : kasengkala + in = kasengkalen te + tuju + an = tetujon
Sandi Sisi inggih punika wangunnyane wenten wit ipun saking rangkepan kalih kruna :  Umpami : kapi + indra = kapindrah                   nara + indra = narendra                   wana + nara = wanara                      parama + iswari = parameswari

Kruna Dwi Lingga 
Inggih punika: kruna lingga sane kapingkalihan
Kruna Dwi Lingga malih kapalih dados 5 soroh luirnyane:
a. Kruna Dwi Sama Lingga   Inggih punika: kruna lingga sane kaucap pingkalih.   Conto: gede-gede, mokoh-mokoh, alit-alit,
b. Kruna Dwi Samatra Lingga
    Inggih punika: kruna lingga sane kaucap ping kalih, nanging ucapan sane ping kalih   mauwah.
     Conto: kitak-kituk, tundak-tundik, delak-delik, dengak-dengok,
c. Kruna Dwi Maya Lingga Inggih punika: kruna lingga sane kaucap apisan nenten prasida ngawetuang arti, nanging yening  kaucap ping kalih wawu prasida madrebe arti. Conto: kapu-kapu, kunang-kunang, kupu-kupu, ogoh-ogoh,
d. Kruna Dwi Purwa Lingga
Ingih punika: kruna lingga sane kecape ring ajeng kapingkalihang. Conto: sesate, sesari, sesajen, dedalu,
e. Kruna Dwi Wesana Lingga
Inggih punika:kruna lingga sane kecape ring ungkur kapingkalihan tur kadulurin antuk pangater (paka-). Conto: pakateltel, pakenyitnyit, pakecorcor,
Kruna Satma/Kata Majemuk Bali
Inggih punika:angkepan kalih kruna sane ngawetuang arti asiki
Sane nyinahang kruna satma :
Genah aksara punika tusing dados silurang
Tan dados kaselagin antuk kruna-kruna tiosan
Kruna kakalih sane maarti asiki

Kruna satma kapalih dados kalih soroh luirnyane: a. Kruna Satma Sepadan (Setara)
Kruna satma sane ngerasang arti inggih punika kruna sane mawit saking kalih kruna sane dumunan kategesin antuk kruna sane pungkuran.
Conto: biu batu, tiing ampel, pait makilit, jebu garum, peteng dedet, papah biu, nyuh gading, manis nyer, selem denges
    b. Kruna Satma Tak Sepadan (Tak Setara)
Kruna Satma Nyihnayang Matungkalik inggih punika kruna sane mawit saking kalih kruna lingga sane madue tungkalikan Conto: meme bapa, cerik kelih, luh muani, tegeh endep, selem putih, matah lebeng, bah bangun, lemah peteng, kemu mai, kaja kelod.

  Wewangsan kruna
Manut ring Wewangsan ipun kruna basa Bali kapalih dados dasa soroh luirnyane:      1. Kruna Aran (Kata benda)          - Kruna Aran Sekala ( Kata Benda Kongkrit) umpami: Meja, batu, gunung          - Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak) umpami : angin, keneh, atma, surgan      2. Kruna Kria (Kata Kerja)          - Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif)            Conto: Majalan, Nulis, Jumujug, Ngandik,           - Kruna Kria Linaksana (kata Kerja Fasif)            Conto: Kakirim, Sinurat, Tulisa, kandika,      3. Kruna Kahanan (Kata keadaan) umpami : barak, gede, sugih, tegeh      4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan)          - Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan)             Conto: sa, dua, telu, papat, lima, nenem,          - Kruna Wilangan Pahan (Pecahan)             Conto: tenga, seprapat,          - Kruna Wilangan gebogan (Jumlah)             Conto: Lebak, Karobelah, Samas, Domas,          - Kruna Wilangan Pepasten            conto: biu aijas, jatma adiri,          - Kruna Wilangan Tan Janten             Conto: Liu, begeh, ombeh, bedik,       5. Kruna Wawastan (Kata Sandang) umpami : I, Ni, Sang,       6. Kruna Pangarep (Kata Depan) umpami : di, ka, ba, I, ring, ri       7. Kruna Panyambung (Kata Sambung) umpami : Krana, yadiapin, wireh, satonden       8. Kruna Pangentos (Kata Ganti)           - Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama)              Conto: iang, tiang, icang           - Pangentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua)              Conto: Cai, Ragane           - Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga)              Conto: ia, dane, ipun, ida      9. Kruna Panguuh (Kata Seru) umpami : aduh, arah,beh, ah, ih      10. Kruna Keterangan            Conto: dini, ditu, semeng, sanja, peteng,
 Pilihin cawisan sane pinih patut antuk nangingin tanda silang ring hurup a, b, c, d, e, sane magenah ring ajeng cawisan punika!
1. Kruna lingga sane sampun polih wewehan penganter, seselan lan pengiring. kawastanin kruna......
a. satma c. polah e. dwi purwa
b. tiron d. dwi lingga
 2. Kruna-kruna sane durung polih penganter, pangiring, miwah seselan kawastanin….
a. kruna lingga c. kruna satma e. kruna duwi wesana
b. kruna tetiron d. kruna dui purwa
3. Ngiring nyegjegang warisan leluur sami. Kruna leluhur kawastanin….
a. kruna lingga c. kruna satma e. kruna dwi wesana
b. kruna tetiron d. kruna dui purwa
4. “Mabalik sumpah ring manah soang-soang”. Kruna soang-soang kawastanin…..
a. kruna dui sama lingga c. kruna dui samatra lingga e. kruna satma
b. kruna dui maya lingga d. kruna dui purwa
5. Kruna lingga polih anusuara kawastanin….
a. Kruna tiron c. kruna lumaksana e. Kruna kria
b. kruna polah d. kruna satma
6. Kruna lingga ngawit antuk aksara (sa) raris kadadosang kruna polah,  polih anusuara…..
a. Ny c. n e. nga
b. m d. ng
7. Kruna panugrahan wangunnyane marupa kruna tiron, kruna lingga ipun….
a. lugraha c. anugrah e. nugrah
b. nugraha d. panugraha
8. Ida ngawentenang peparuman kairing antuk para resini makasami. Kruna peparuman manut wangun kruna ngranjing soroh kruna…….
a. satma c. tiron e. dwi wesana
b. dwi ingga d. dwi purwa
9. Bajang-bajang nembang ngalih saang. “Bajang-bajang” wangunnyane marupa kruna…..
a. satma c. dwi sama lingga e. kruna lingga
b. dwi purwa d. dwi wesana
10. Ring sor puniki kasurat pupulan kruna sane madaging suara sandi mkadi
a. tatujon, sesajen, paramesuari
b. nyurat, nulis, maca
c. satuayang, ampurayang, piarsayang
d. pakacoscos, pakaberber, pakateltel
e. sesapi, sesate, sesari
11. Sane marupa pupulan kruna satma ring sor puniki inggih punika…
a. sesapi, sesate, sesari
b. pakacoscos, pakaberber, pakateltel
c. nyurat, nulis, maca
d. sesajen, tatujon, karaton
e. nagasari, jebugarum, matanai
12. Pupulan kruna dui wesana ring sor puniki inggih punika…
a. sesari, sesantun, kekawa
b.omangomang, pacipici, kunangkunang
c. pakanyahnyah, pakaberber, pakacoscos
d. suargaloka, kacang cina, joh sawah
e. nyurat, majalan, ngwalesang
13. “Masucian” wangunnyane saking…
a. kruna lingga polih pangater miwah pangiring
b. kruna lingga polih pangater
c. kruna lingga polih pangiring
d. kruna lingga polih seselan
e. kruna lingga polih suara sandi
14. Kruna wilangan kapalih dados utawi kabagi dados…. .soroh
a. pitung soroh c. nem soroh e. telung soroh
b. limang soroh d. petang soroh
15. Sane kasurat ring sor puniki, samian wastan kruna wilangan sajabaning....
 a. kruna wilangan ketekan d. kruna wilangan jutaan
 b. kruna wilangan pahan e. kruna wilangan gebogan
 c. kruna wilangan pepasten


Sereg Penyawis
1. B 6. A 11. E
2. A 7. B 12. C
3. D 8. D 13. A
4. B 9. C 14. B
5. B    10. A 15. D

Novel/Cerpen
KETEMU RING TAMPAK SIRING
Sakadi nyawane ngababin, para wartawan Blandane ngungsi Pancoran Tirta Empule, motrek anak masiram. daweg punika wawu pisan Ratu Yuliana miwah pangiringnyane rauh ring Istana Tampak Siring, sejeroning masesanjan ring Indonesia.
Cecep pisan tamiu punika bgaraos Indonesia Ni Luh Rai angob santukan nembe ngarepin tamiu kadi punika. Yening Pan Stepen (asapunika wastan tamiu punika) sedek sareng ring timpal-timpalnyane, ipun sane dados juru basa. Samaliha ipun uning ngwacen buku indik Indonesia, miwah satua pawayangan.
Pakeling
Carita sajangkepnyane cingakin sajeroning buku peolajahan “Wijnyana Sari 1”

Pilihin cawisan sane pinih patut antuk nangingin tanda silang ring hurup a, b, c, d, e, sane magenah ring ajeng cawisan punika!
Wacana ring ajeng mamudra….
Matemu ring tampak siring d. Ketemu ring tampak siring
Satua ring tampak siring e. Tampak siring
Katepuk ring tampak siring
Wangun wacana sane kasurat ring ajeng inggih punika…
gancaran d. puisi purwa
tembang e. pupuh
drama


DRAMA
Kruna drama mawit saking kruna drau (basa Yunani) mateges tingka pratingkah. Tingkah miwah pratingkah puniki marupa konsep dasar kanggen ngwangun drama. Drama ngranjing sajeroning kasusastraan, santukan makeh reriptayan susastra marupa babon tontonan sane mawasta drama punika. Drama sajeroning tontonan, inggih punika tontonan sane kasolaang ring pengangge malarapan antuk srana “sastra” drama punika.
Parinama lelampaan maartos pateh ring drama, pertunjukan, lakon, pentas, teater. Lelampahan wiadin drama Bali tan sios ring karya seni sastra Bali sane prasida kasinahang dados tontonan.
Lelamapaan utawi drama Bali punika prasida kapalih dados kalih soroh, inggih punika Drama Bali Purwa miwah Drama Bali Anyar.
Drama Bali Purwa madasar antuk srana tradisi Bali taler kawastanin Drama Bali Klasik. Sranane malarapan antuk : nenten nganggen naskah, nganggen rangki (tenda), gambelan, madasar tanjek gong, madaging gegendingan, sarana igel (tapel, busana tradisi). Contoh : arja, topeng, gambuh, wayang parwa, wayang wong, panglimbahanipun sendratari miwah drama gong.
 Drma Bali Anyar (modern) mabinayan ring Drama Bali purwa ring tepengan sarana minakadi : nganggen naska, sutradara, tenda (dekor), busana sekadi mangkin, nganggen sarana music miwah sane lianan. Pangambilan cerita saking parindikan sane ketah wenten ring pakraman. Conto Drama Bali Purwa sekadi : “Aduh Dewa Ratu ole Gede Darna, “Pala Karma” oleh putu Arya Semadi.

Kruna drama artinipun pateh ring kruna sane kasurat ring sor puniki sajabaning.…
lelampahan c. pentas e. igel-igelan
lakon d. teater
Karya seni sastra Bali sane prasida kasinahang dados tontonan kabosang….
Geguritan c. Oleng e. Pasantian
Lelampahan d. Seni lukis
Lelampahan utawi drama Bali kapalih dados…..
kalih soroh c. petang soroh e. nem soroh
tigang soroh d. limang soroh
Drama Bali Klasik taler kawastanin…
Drama Bali Modern c. Drama Bali Purwa e. Drama Tari
Sarana tradisi Bali d. Drama Bali Anyar
Pabinayan Drama Bali Purwa ring Drama Bali Anyar. Samian sane kasurat ring sor puniki patut, sajabaning….
Sajeroning naskah
Paindikan sutradara
Wenten nganggen tenda wenten nenten nganggen
Ngeninin  indik busana
Drama Bali Purwa nganggen music, Drama Bali Modern nganggen gong
Drama punjika ngaranjing bagian saking…..
Kabudayaan c. Kasusastraan e. Seni musik
Kasenian d. Seni tari 
Samian conto sane kasurat ring sor puniki marupa hasil kekawian Drama Bali Anyar sajabaning….
Nang Kepod c. Palakrama e. Maboros
Katemu Ring Tampak Siring d. Aduh Dewa Ratu
Sanamian conto sane kasurat ring sor puniki marupa conto Drama Bali Purwa sajawining….
Aduh Dewa Ratu c. Sendratari e. Gambuh
Arja d. Drama Gong
Drama “Nang Kepod” karencana olih…
Gede Darna c. Ketut Aryana e. Gede Aryana
Putu Arya Semadi d. I Putu Suasta
Pangambilan carita sajeroningDrama Bali anyar, wantah paindikan sane katah wenten ring…
Buku Satua c. Kekawin e. Peplajahan sekolah
Geguritan d. Pakraman
Wewangsalan, peparikan, cecangkriman, sesonggan, miwah sane lian-lianan kawastanin…
Kasa Basa bali c. Paribasa Bali e. Tabuh Basa bali
Tata Basa bali d. Unda Usuk Basa bali
Buka ngajahin bebek ngelangi. Sajeroning basita paribasa punika kawastanin….
Sesawangan c. Sesonggan e. Cecimpedan
Cecangkitan d. Bebladbadan
Takut nelahang abedik pemuputnyane nelasang akeh. Buka sesonggane…..
guak bakat mangsinina c. buka patapan rokone e. masarin tanah
takut ngetel payu makebios d. aduk rasa aji keteng
Celebingkah beten biu.
Gumi linggah ajak liu
Wangun (bentuk) paribasa ring ajeng kawastanin…
Peparikan c. Wewangsalan e. Cecimpedan
Sesawangan d. Cecangkriman
Sastrane  patut gulik anggen nyuluhin deweke. Sastrane tegesipun….
batang kayu c. paguruane e. sekolahane
gegodane d. peplajahane
Akeh anakae nenten uning ngwacen Sastra Bali. Sastra maarti….
Basa Bali c. memaca Bali e. Kekawin Bali
Aksara Bali d. Satua Bali
Yening nyurat Basa Bali nganggen Aksara Bali, aksara Wianjana sane kanggen akehnyane….
duang dasa wiji c. palekutus wiji e. nem wiji
siangolas wiji d. pitulas wiji
Aksara suara ring Aksara Bali akehnyane….
limang  wiji c. kutus wiji e. nembelas wiji
nem wiji d. plekutus wiji
Sane kawastanin aksara kantia inggih punika…
y, r, l, w c. c, j, ny, y e. k, g, ng, h
ny, m, n, ng d. p, b, m, s
Sajeroning pasang aksara Bali wenten sane kabaos: nania, guwung utawi cakra, suku kembung. Punika kawastanin….
Pangangge suara c. Pangangge tengenan e. Pangangge adeg-adeg
Pangangge aksara d. Pangangge suara dirga

Sereg Penyawis
1. E 3. A 5. E 7. B 9. C 11. C 13. B 15. D 17. C 19. E
2. B 4. C 6. B 8. A 10. D 12. C 14. C 16. B 18. B 20. B

Wantah asapunika sane icen titiang mangkin, manawita wenten malih galah miwah lantang tuuh, irika malih wewehin titiang. Saput numbas ring sukawati. Puput ngaturang paramasanti.
Om santih santih santih om

Minggu, 13 Mei 2018

Sandi Suara

Om Swastyastu majeng Ida dane sane banget wangiang titiang. Ring galah becik sekadi mangkin, titiang ngicen indik sandi suara. Tetujonnyane mangda prasida kawacen tur karesepang. Rarisang cingak imba sandi suara sane lumbrah ring sor.

Sandi suara Inggih punika suara sané kawangun malarapan antuk gabungan kakalih suara. Ri sajeroning gabungan kalih suara punika, wénten pinaka dasar sané kanggén nujuin gabungan
punika , minakadinnyané :
1. Aksara suara  a   +  a = à
2. Aksara suara   i   +  i = ì
3. Aksara suara   u   +  u = ù
4. Aksara suara   a   +  u = 0
5. Aksara suara   a   + u = u
6. Aksara suara a  + i = é
7. Aksara suara a     + i = i
8. Aksara suara a     +     é = é

Sandi suara inggih punika patemon suara kekalih raris ngawetuang arti suara tunggil. Manut patemon aksara suara sandi punika wenten taler sorohnannyane minakadi: 1. a + a = a umpami : sa + ampun   sampun 2. a + i = e umpami : saji + an = sajen  3. a + u = o umpami : sa + ulah = solah        umpami : tuju + an = tujon Manut genahnyane suara sandi wenten kalih soroh :
Sandi tengah inggih punika suara sandi sane wenten wangunnyane sajeroning kruna tiron
Umpami : kasengkala + in = kasengkalen
     te + tuju + an = tetujon
Sandi Sisi inggih punika wangunnyane wenten wit ipun saking rangkepan kalih kruna : Umpami : kapi + indra = kapindrah             nara + indra = narendra             wana + nara = wanara                  parama + iswari = parameswari
Matetujon m  t) tu ejo n/. 11. Muponin   ¿mu  e  p o ni n/.
Kakayonan k k eYÿ n n/. 12. Pakubonan   ¿ ¿p ku  ebo n n/.
Parapen p r  ep n/. 13. Paturon   p  tu e  r o n/.
Paramesuari p r  em sÚ  ri. 14.Kelangan   ek l \ n/.
Kacaronin k c e r o ni n/.         15. Sesajen   s) s  ej n/.
Mahottama m  eHÿ  tÓ m. 16. Kaanggen  ÿ ¿Kÿ e\á n/.
Masomahan m eSÿ m h n/. 17. Geguyonan  ¿ ¿g) gu  eYÿ n n/.
Maburonan m bu e e  r o n n/. 18. Kelayonan  ÿ ¿k) l eYÿ n n/.
Koripan eKÿ ri p n/. 19. Pepasten     p) p enÓ n/.
Sesamen s) s em n/. 20. Pejaten       p) j et n/.


Wantah amunika dumun titiang ngicen. Manawita wenten galah malih miwah lantang tuuh, irika pastika kawewehin titiang. Puputang titiang antuk parama santi.
Om santih, santih, santih om

Sesonggan

Om Swastyastu, Ida Dane sane banget kusumayang titiang, nenten wenten manah jagi nasikin segara. Sobyahang titiang akidik indik sesonggan sane ngranjing ring Paribasa. Sesonggan silih sinunggil pahan sajeroning Paribasa, sane sampun lumbrah kaangen magegonjakan ritatkala mabebaosan. Galah sane becik sekadi mangkin tiang jagi ngicenin imba sesonggan sane lumrah  tetujonnyane mangda prasida kawacen. Rarisang cingakan ring sor.

Sesonggan wit ipun saking kruna 'ungguh', sane mateges linggih, genah, wiadin nongos. Kruna ungguh polih paweweh merupa pangiring (akhiran) "an", dados ungguhan sane mateges janji utawi pati. Kruna ungguhan kasandiang (mengalami perubhan sandi suara) dados unggwan. Sajeroning pangucapan kruna unggwan puniki dados unggan. Selantuir ipun kruna unggan puniki polih pangater (awalan) "sa" dados saunggan, taler kasandiang malih dados songgan. Kruna songgan puniki kadwipurwayang dados sesonggan.

Sesonggan puniki sakadi pelambang kahanan kalih polah jadma, sane kaimbangang ring kahanan kalih polah barang wiadin buron. Umpami : "bedug pengorengan". Pengorengan punika wantah wangun utawi kawentenan ipun sakadi punika bedug, meweh antuk ngelegang mangda asah (lurus / datar). Dados ipun suksmannyane : kaucapang ring anak sane kalintang bengkung tur sigug, nenten dados ajahin.
Yening jagi ngartiang sesonggan, sapuniki :
Arti sujati, teges ipun : arti krunanipun sane sujatine.
Arti Paribasa, teges ipun : arti lambang wiadin kahanan.
Arti Pangupama, teges ipun : ngawi satua sane bawak-bawak, sane anut ring polah kalih kahanan sesonggan punika.
Ring sor puniki wenten conto sesonggan, luir ipun :
Taluh apit batu. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane magenah ring genahe sane sukil/keweh, singsal agulikan pacang nemu baya.
Abias pasih. Suksmannyane : nenten keni utawi nenten sida antuk ngawilangin katahipun biase ring pasih.
Blakas mangan di pisaga. Suksmannyane : sakadi anake maduwe painak muani siteng tur anteng, sakewanten ipun magenah ring pisaga.
Ngentungan uyah ke pasih. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngicenin barang utawi artha ring anak sane sampun sugih.
Kuluk ngongkong tuara ngutgut. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane sida mawicara manten (ngomong saja), nanging nenten wenten pakaryanne utawi tindakanne.
Ngajahin bebek ngelangi. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngajahin anak sane sampun wikan utawi duweg.
Ngrebutin balung tan paisi. Suksmannyane : ngrebutin brang nenten wenten isine utawi barang sane nenten malih maguna.
Buka gowake ngadanin ibane. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane sombong, nyapa kadi aku.
Liep-liep lipi gadang. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane ring pangarepne jemet pisan, sakewanten sujatinne ipun anak sane nenten becik/jahat.
Kutal-kutil ikut celeng. Suksmannyane : kaucapang ring pakaryan sane rasane aluh, sakewanten sujatine nak meweh yen kalaksanayang.
Ada gula ada semut, suksmanipun : anake sane sugih tur dana, irika janten akeyh anake sane rauh nunas pakaryan.
Ada andus ada apine, suksmanipun : yening wenten orti ala wiadin ayu, sinah wenten sane jati (pasaja), diastun ipun akidik.
Aduk sera aji keteng, suksmanipun : umpami ring desa wenten krama diastunipun adiri sane melaksana kaon utawi jele (inggih nika memaling, demen miyegan, miwah sane lianan), sinah maka desa kaucap kaon utawi jele rauh ring adan desane teler kaon/jele.
Buta tumben kedat, suksmanipun : sakadi anake sane pecak tiwas, kasuen raris ipun sugih, pramangkin ipun sombong, ngagu tur jerbu ring timpal miwah nyama braya.
Calep calung, suksmanipun : kaucapang ring anake sane seneng ngidih ajengan utawi ajeng-ajengan ring pisaga.
Dawa papahne liu slepanne, suksmanipun : yening anake sue maurip, sinah sampun akeh sane polih rasanin indik suka lan dukane.
Degag delem, suksmanipun : kaucapang ring anake sane degag, ring genahe suung ipun ngapak-ngapak ngaku wanen, sakewanten yening sampun wenten musuh ipun ajerih, makiles mlaib.
Duk masanding api, suksmanipun : sakadi anake sane mamusuh-musuhan raris ganahipun matampekan, iwang akidik janten dados rebat/uyut/iyeg.
Galak-galak di guwungan, suksmanipun : sakadi anake sane wanen sajeroning pekarangan kemanten, nanging yening sampun lintang ring pakarangan ipun getapne pasti.
Gangsaran tindak kuangan daya, suksmanipun : kaucapang ring anake sane kakenken ngarereh barang, durung tatas antuk ipun miragi, gelis-gelis sampun mamargi, pamuput nenten kauningin napi-napi sane karereh.
Gede ombake gede angine, suksmanipun : ageng pikolih utawi asil anake, janten ageng taler penelasipun.
Jadma es tabia, wiadin nyem lalah, suksmanipun : kaucapang ring anke sane gendeng-gendengan.
Juragan seprahu, suksmanipun : kaucapang ring anake sane ngerob ngangge pengangge ngajak timpal ipun saling saluk.
Kamus majalan, suksmanipun : kaucapang ring anake sane pradnyan tur sampun weruh ring makudang-kudang basa.
Katanjung di mata, suksmanipun : sakadi ring anake sane marasa ring dewek iwang ring timpal, raris matemu ring timpalipune punika, mawinan ipun kimud tur kabilbil.
Pancoran matatakan batu, suksmanipun : sakadi anake sane tiwas nampekin anake sane sugih sane dana tur goroh, ring akidik-kidike taler polih mismisan wiadin leledanipun.
Pitik mlali di ketungane, suksmanipun : sakadi anake sane dados buruh, raris polih genah ring gemuhe, sinah ipun bagia.
Togtog titihang, suksmanipun : nundung anak pramangkin nenten dados sangkenang.
Yeh ngrocok sinah tukade daken, suksmanipun : kaucapang ring anake sane sombong akehan raos, nanging akidik tindakne, maciri anak belog.
Paid bangkung, suksmanipun : sakadi anake sane makurenan, raris sane lanang nyerodin, nongos ring umah sane luh (luhipune).
331.    Gede kayune gede papanne, suksmanipun : Ageng pakaryan wiadin pangkat anake, janten ageng taler pikolihipin.
Gede-gede bantang gedang, ditengahne muh, suksmanipun : Pakantenan anake gede ganggas, kewanten sajatin ipun gemba (lumah) nenten mampuh makarya.
Girang gejorang, suksmanipun : Yening wenten anak adiri sane makarya lelayangan, raris pramangkin katah timpalipune nuutang makarya lelayangan (milu-milu tuung).
Goak kingsanin talu, suksmanipun : Sakadi anake makingsan jinah ring bebotoh, yening wenten kaklecan janten jinah punika adokangipun makaklecan.
Goloh di tendas kelet di ikut, suksmanipun : Sakadi anake pangucap ipun lega pacang ngwehin ayam, sakewanten ayam ipune sampun riinan ulaha mangda rengas.
Greteh Gong, suksmanipun : Sakadi anake yening panggih ring pedesan ipun greteh tur ajer nyimpangan, kewanten yening panggih ring desanipun wiadin ring diwang umahipun nengil tur mamengos, mapi-mapi nenten uning.
Joh pejalane liu tepukin, suksmanipun : Sakadi anake sane seneng malaluasan, akeh ipun uning ring desa-desa miwah adat-adat anak, sapunika taler yan anake seneng mlajah janten akeh madruwe kabisan.
Joh apine teken gulinge, suksmanipun : Distun genahipun madohan, yening sampun sami cumpu (jodoh), kasuen-suen taler pacang matemu.
Kabelet di galange, suksmanipun : sakadi anake sane ngambil pakaryan kakalih wiadin tatiga dadosipun bingung encen sane patut ambil dumunan, encen sane durian.
Kladi onye bangkung bangka, suksmanipun : Sakadi anake sane pocol madagang, barang-barangipun telas ilang, kalih pianak somah ipun gelem sanget.
Katangkeb langit, suksmanipun : Kaucapang riang anake sane kalintang ajerih ring timpalipune.
Kehkeh tuju gotol, suksmanipun : Sakadi anake sane ngrereh pakaryan, polih sekaya abidang telas, polih akalih telas, jantos ipun nenten madruwe jinah, antuk telas dados daar.
Kena latih (jeet) enduk, suksmanipun : Anake sane keni kabelog-belog malarapan antuk munyi manis.
Kidang dialase gaenang basa, suksmanipun : Sekadi anake sane nyagerang utawi ngandelang barang-barang widain pikolih sane durung janten pacang kakeniang.
Ketog semprong, kerik tingkih, suksmanipun : Sakadi anake adesa ninggal desa, rarud makasami cerik kelih tua bajang.
Kudiang nekepin anduse, suksmanipun : Yadin amunapi antuk ngengkebang kacorahane, kasuen-suen sinah ketara wenten anak uning.
Kunag-kunang anarung sasi, suksmanipun : Sakadi anake sane bodo (bocok), mamanah mandungin utawi nandingin anak bagus wiadin jegeg; utawi anak tiwas nagih mandungin anak sugih.
Kuping ngliwatin tanduk, suksmanipun : Sakadi i pianak sane nglangkungin paitungan anak tua; sakadi pegawaine sane pangkat ipune endepan, raris nglangkungin paitungan kepalanipun.
Kutang sayang gemel madui, suksmanipun : Sakadi anake sane madue pianak sane jaat, kereng mamaling, tan ngidepang pitutur, yan tundung (kutang) ipun pelih, yan ajak ipun jaat nglaleng.
Kropak majalan, suksmanipun : Kaucapang ring anake sane kalintang pradnyan, wikan ring sekancang tutur miwah kekawin.
Ada kacang ninggal tungguana, suksemanipun : nenten wenten anak alit wiadin sisia, jaga ngutang sesolahan bapa wiadin guru
Ada mas slakane tan paguna, suksemanipun : skadi anake sane polih barang sane anyar, raris barange sane let (yang lama) tan karunguang
Angkabin barong somi, suksemanipun : matakut timpal (anak) antuk sane aeng-aeng, kewanten sejatin ipun nenten wenten punapa punapi
Anyar-anyaran gerang bangkuk, suksemanipun : sakadi anake sane ngwangun saluiring wawangunan, ring pangawitne kewanten ipun gati (anteng), wawu asasih kewanten sampun macet (tan kalinguang)
Awak baduda nagih madanin garuda, suksemanipun : sakadi anake sane tiws wiadin mamacul, mamanah ipun mamadanin (nandingin) anake sane sugih wiadin anake sane mapangkat tegeh
Bangkung kapitikan, suksemanipun : sakadi anake sering marikosa anak, ring arep anake akeh, ipun ngliep mapi tan uning, yening rikala suung ipun parikosa nyagrep
Bapane macan panakne samong, suksemanipun : upami bapaneipune duweg dados balian, sinah pianakipune taler dueg ngusadanin
Bikase mabuyung sampi, suksemanipun : sakadi anake sane mapi-mapi kasih tur wawuh, kewanten sujatinipun tan pegat ngamahin
Be nantangin talenan, suksemanipun : sakadi anake sane sampun kaon maprakara, raris ipun nangtangin anake sane menang; wiadin sakadi anake sane sampun janten iwang nangtangin sane patut
Bedeg gegantungan, suksemanipun : sakadi anake sane ngambel pakaryan utawi dados pagawe pamrintah, wiakti nenten jenek, yening iwang antuka raris pagawe punika kakisidang wiadin kasuudang

Wantah amunika dumun sane prasida aturang titiang. Manawita wenten galah miwah lantang tuuh, irika malih wewehin titiang malih. Puputang titiang antuk parama santi.
Om santih, santih, santih om
Suksma

Jumat, 11 Mei 2018

Cecangkriman

Om Swastyastu, Ampura Ida Dane sane banget kusumayang titiang, nenten wenten manah jagi nasikin segara. Icen titiang akidik imba cecangkitan (paribasa). Cecangkriman silih sinunggil pah-pahan sajeroning paribasa, sane sampun lumbrah kaaangen magegonjakan miwah makedekan ritatkala mabebaosan. Galah sane becik sekadi mangkin tiang jagi ngicenin imba cecangkriman sane lumrah  tetujonnyane mangda prasida kawacen. Rarisang cingakan ring sor.





  1. Bapa Pucung, umah bapa di alas agung, bengkuk pengadege, awake mabulu pipis, pawah cakluk, layahe selep-selepang. pasautnyane: klesih (trenggiliing) 
  2. Dratdat-drutdut, bingah-binguh liwat inguh, nyumbil sisin pagehan, padidi sing dadi ngranjing, nene catur, nyamane suba di tengah. pasautnyane: anak nginang (orang makan sirih) 
  3. Jalan buntu, tan masepak nolor terus, nyen makeneh mentas, apang elahan agigis, musti blenggu, majalan ditu magaang. pasautnyane: anak menek punyan nyuh (orang memanjat kelapa) 
  4. Berag landung, ngelah panak cenik liu, memene slelegang, panakne jekjek enjekin, menek tuun, mememne gelut gisiang. pasautnyane: anak menek jan (orang naik tangga) 
  5. Kaki Pucung, awak bunter maretungtung, basange anginan, asing paek ye ninjakin, uber kepung, I Kaki incang-incangan. Pasautnyane: anak maen sepak bola (socer) 
  6. Nyerukukut, majempong ya biana senggu, masiksik dong naga, matapuk ya boya manggis, tur macunguh, nanging tusing bisa ngungas. pasautnyane: buah manas (buah nanas) 
  7. Baong pucung, ejit tengging purus tirus, capile maogarang, asing nyekuk kajengitin, cening bagus, banggi makucar-kaciran. Pasautnyane: anak nginem yeh nganggen caratan (minum air dengan caratan) 
  8. Dini ditu, bikase sai katepuk, manyama ya patpat, dikalane ingkup nunggil, dadi pesu, gunannyane ngawe ilang. Pasautnyane: anak masigsig (orang makan sirih) 
  9. Jumu bungut, duur bungut gidat jantuk, ejit lan baonge, malih bibih muah ejit, lambe narung, silit maka dados puncak. pasautnyane: anak nyalukin barong landung 
  10. Bapa pucung, indeng-indeng di alas agung, panake koryak-koryak, di kayune ye padingkrik, basang pelung, tendase majejambulan. Pasaut: ...................... 
  11. Meme ayu, makamen sitsit a kencrung, ada manyeropen, ada ngemang nyilih, jani payu, mangigel ejitne ngenah. Pasautne: ............... (alat yang dipakai melilit benang saat menenun) 
  12. Ia majujuk, katumbak enu majujuk, ane numbak ebah, laut ngandang ngulintik, bes kadurus, pangencele mametelang. Pasaut: banggul 
  13. Bintang along, kapaid lalipi laut, katututin pandan, enyen taen manepukin, buka bau, ceningke ajak makejang. Pasautnyane: bintang laut 
  14. Bapa Ketut, matapa di kayu lusuh, wilis parupana, uling cerik kayang mangkin, tekek ngelut tera keles-keles magisiang. Suba puput, matapa di taro lusuh, masalin sapisan, tundun barak basang putih, tan paulu, ikud jamprah lagut samah. Pasaut: buah biu (pisang) 
Wantah amunika dumun sane prasida aturang titiang.
Ngiring sareng-sareng malajah mangda basa bali ida dane sareng sami ngancan nglimbak.
Puputang titiang antuk parama santih.
Om santih, santih, santih om

Jumat, 04 Mei 2018

Satua Bali

Om Swastyastu, Ampura Ida Dane sane banget kusumayang titiang, nenten wenten manah jagi nasikin segara. Sobyahang titiang akidik indik satua Bali. Satua Bali silih sinunggil cerita sanewenten saking dumun, sane sampun lumbrah kasatuang olih idadong sareng i pekak sadurung sirep miwah meme sareng ibapa. Nenten malih titiang mabaos kangin kauh. Sane mangkin tiang jagi ngicenin murda2 satua sane lumrah  tetujonnyane mangda prasida kawacen miwah kakresepang. Rarisang cingakan ring sor.


                I Lutung teken Kekua
Ada tuturan satua I Lutung teken I Kekua. I Lutung sedek masayuban di beten kayune, saget dingeha I Kekua nyesel iba,kene munyine,

” Beh, kene lacure, masan ujan-ujan keweh pesan ngalih amah, yen makelo kene, sing buungan deweke lakar mati”.

Mara ningeh munyi keto I Lutung maekin tongose ento. Saget tepukina I Kekua berag akig, sajan mirib tuna amah.
Lantas I Lutung ngomong nimbal,

“Ih Kekua, suud monto maselselan. Ne awake nepukin tongos melah ditu dauh tukad cengcenge ada pondok, ento pondok I Kaki Perodong. Disisin abiane bek ada punyan biu.

Abulan ane suba liwat awake maan liwat ditu. Buine liu wayah-wayah, mirib jani suba pada nasak”.

Beh, prejani ilang sedukne I Kekua, mara ningeh orta keto. Demen kenehne lakar ngamah biu nasak,
laut ia masaut enggal,

” Aduh Sang Lutung, yen keto apa kaden melahne, nanging kenken kema, sawireh pondoke ento joh, tukad cengcenge linggah, buina keweh pesan ngliwat”.

Mara keto munyine I Kekua, lantas I Lutung masaut,

” Beh, belog iba Kekua! Cai kaden dueg nglangi, yen tuah cai sakti, jalan kema sibarengan. Gandong awake ngliwatin tukad, suba neked ditu, awake menek punyan biu, cai ngantosang beten di bongkolne. Yen maan biu tetelu, cai abesik awake dadua”.

Gelisang satua enggal, majalan kone ajaka dadua ngliwatin tukad cengcenge,
I Lutung magandong ditundun I Kekuane.

Ngesir pejalane I Kekua nut yeh, wireh ia dueg nglangi. I Lutung sambilanga kejengat-kejengit negak ditundun I Kekuane.

Enggal kone nganteg disisin tukade, lantas bareng majalan, tur saget ngenah ada pondok. Pondoke ento gelah I Kaki Perodong ditu lantas I Lutung tolah-tolih ngiwasang I Kaki Perodong.

Kekaden I Lutung pondoke suung, ngenggalang ia menek punyan biu ane sedeng mabuah nasak.

I Kekua ngantosang di bongkol punyan biune.

Gelisang satua I Lutung ngempok biu masane nasa duang bulih, tur peluta amaha maka dadua. I kekua baanga kulitne dogen.

Makelo-kelo I Kekua gedeg sawireh I Lutung tusing satunit teken janji. Jeg ia pragat maan kulit biune dogen.

Sedeng iteha I Lutung ngamah biu, lantas teka I Kaki Perodong ngaba tumbak lanying

tur ngomong,

” Bah, ne I Lutung ngamah biune, jani lakar matiang!”.

I Kekua mengkeb di beten punyan biune, Kaki Perodong majalan adeng-adeng ngintip I Lutung.

I Lutung kaliwat demen kenehne ngamah biu nasak, tusing tau teken ketekan baya, iteh ngamah biu nasak di punya.

Sedeng iteha I Lutung ngamah biu lantas katumbak baan I Kaki Perodong beneng lambungne.

I Lutung maglebug ulung ka tanahe lantas mati. Bangken I Lutung tadtade kapondoke ban I Kaki Perodong.

****

Keto suba upah anake demen mamaling tur demen nguluk-nguluk timpal.


                       

                   Jadma Ririh

Pan Karsa ajaka pianakné muani nanggap upah ngaé sémér di sisin rurungé gedé. Uli semeng makasanja ia ajaka dadua tusing marérén magaé, sajawaning dinuju madaarné. Kenehné apang gegaéné enggal pragat, tur lantas nampi upahné. Telung dina ia magaé tan parérénan, séméré suba dalem, ngantiang pragat. Kendelné tara bakat ban nuturang. Buin awai magaé, pedas ia bakal nampi upah liu. Tan critanan maniné semeng séméré lakar katampiang tekén ane mupahang. Petengné sagét ujan bales pesan madulurang angin. Apeteng Pan Karsa tusing bisa pules ngenehang gegaéné. Takut séméré bek kaurugin tanah. Maniné nu ruput ia ajaka pianakné nelokin séméré, sambilang ngaba tambah. Saja lantas séméré bek aji tanah. Pianakné sedih mapangenan. Pan Karsa masih mapangenan. Makelo ia bengong, mangenang kalacuran déwékné. Nangingké ia ngalih daya, apanga gegaéné aluhan. Lantas ia ngomong tekén pianakné. “ih cening, de cai keweh, buin akejep dong ilang tanahé ané ngurugin séméré né.”Ditu lantas Pan Karsa ngantungan baju muah capilné ditongosé ngantungan buka ané suba-suba. Pianakné masih nuutang tingkah bapané. Buine tambahé ané besikan bantangné tancebanga ka tanahé ané ngurugin séméré, muah ané lénan pejaga di sisin séméré, suud keto lantas kalahina mengkeb.


Kacrita anaké sané mentas ditu pada ngon, ningalin baju muah capil magantung paek séméré, tur ané ngelahang tuara ada. Apa buin mara ajinanga ada tambah ditu. Alihina tusing ada, kauk-kaukina tara ada masaut. Sayan makelo sayan liu anaké pada kema tur pada ngenehang, anaké ané ngaé séméré kaurugan baan tanah ditu. Lantas sahasa nyemak tambah, pada numbegin séméré ento. Tanahné kagediang. Baan liu anaké magaé, buina tanah nu gebuh, dadiannya tuara makelo séméré ento suba kedas buka ibiné. Ditu Pan Karta Malaib-laib tur ngomong, “inggih jeroné sareng sami, tiang nunas pisan ring pitulung jeroné sane paicaang ring tiang.”





                            Belog
Ada katuturan satua anak belog. Baan belogne ia adanina I Belog. Sedek dina ia tondena meli bebek ka peken teken memene. Ditu lantas ia nyemakin memene pis. Lantas memene buin ngomong, kema jani cai engal-enggal ka peken, terus meli be dadua di tongos dagang bebeke.

Disubane I Belog neked di peken, kema-mai ia ninggalin dagang bebek sakewala ia ngenjuhang pipis dasa tali rupiah. Jero niki jinah, tiang meli bebek dadua. Bebeke aukud aji Rp. 4000. Lantas dagang bebeke ngemaang I Belog susuk bui Rp. 2000. Disubane maan meli bebek lantas I Belog mulih.

Kacrita ia ngemulihang, tur ngaliwatin tukad linggah. Ditu lantas bebeke ngeleb. Maka dadua bebeke ngelangi di tukade. I Belog bengong ninggalin bebeke kambang tur ia ngrengkeng kene. Beh, bebek puyung bakat beli. Awake nagih bebek mokoh tur baat, sakewala bebek puyung baanga. I Dewek belog-beloga. Lantas bebeke tusing ejuka tur kalahina mulih.

Disubana I Belog neked jumahne, ajinanga baan memene tuara ngaba bebek. Memene ngomong, ih belog encen bebeke? Masaut I Belog, “maan ja icang meli bebek, nanging puyung icang adepina teken dagang bebeke. Lantas bebeke leb di tukade, tur ngelangi. Buina laut ulah icang sawireh meli bebek puyung tuara ada gunane.

Ditu lantas I Belog welanga baan memene. Keto upah anake belog, tuara ngresep teken munyi. Bebeke mula kambang yan ia lebang di tukake dalem.




                         Cicing Gudig
Nah ada kone tuturan satua I Cicing Gudig. I Cicing Gudig, buka adanne berag tegreg tur keskes gudig, sing jalana mlispis ada dogen anak ngesekang wiadin ngaltig. Sai-sai kone ia maselselan, nyelselang buat kalacuranne tumbuh dadi cicing makejang anake tuara ngiyengin.

Sedek dina anu I Cicing Gudig mlispis di pekene. Ada kone anak madaar di dagang nasine, ento kone nengnenga menek tuunanga dogen. Kene kenehne I Cicing Gudig, "Yan i dewek dadi manusa buka anake ento, kenken ya legan nyete ngamah, mebe soroh ane melah-melah. Ah kene baan, nyanan petenge lakar mabakti ke Pura Dalem, mapinunas teken Batari Durga apang dadi manusa."


Kacrita suba peteng, mabakti kone lantas I Cicing Gudig di Pura Dalem. Medal lantas Ida Betari Durga tur ngandika teken I Cicing Gudig, "Ih iba Cicing Gudig, dadi iba ngacep nira, apa katunasang?" Masaut I Cicing Gudig, "Inggih paduka Betari, yan paduka Betari ledang, titiang mapinunas mangda dados manusa."

Kalugra kone pinunasne I Cicing Gudig, lantas ia dadi jlema. Dening I Cicing Gudig tusing bisa ngalih gae, tusing pati kone ngamah. Mara-maraan ngamah ulihan maan mamaling. Pepes kone ia katara mamaling. Lantas buin kone ia mabakti di Pura Dalem. Medal lantas Ida Betari Durga tur ngandika teken I Cicing Gudig, "Ih iba cai I Cicing Gudig, ngenken dadi iba buin mai?" Matur I Cicing Gudig, "Inggih paduka Betari, titiang tan wenten demen dados manusa panjak. Yan paduka Betari ledang, titiang mapinunas mangda dados "Patih". Ida Betari Durga lugra.

Nujuang pesan kone dugase ento Ida Sang Prabu ngrereh buin adiri. I Cicing Gudig lantas kandikaang dadi Patih, tur I Cicing Gudig ngiring."Beh keweh pesan i dewek dadi Pepatih, tusing maan ngenken-ngenken, begbeg pesan kandikayang tangkil ka puri. Yan i dewek dadi Anak Agung, kenken ya legan nyete nunden-nunden dogen." Keto kenehne I Cicing Gudig. Nyanan petengne buin kone ia mabakti di Pura Dalem, mapinunasang apang dadi Anak Agung. Ida Betari Durga lugra, lantas patuh pesan kone goban I Cicing Gudige teken warna Ida Sang Prabu.

Kacrita sedek dina anu Sang Prabu lunga maboros ka alase, macelig kone I Cicing Gudig ka puri. Dening patuh goban I Cicing Gudige teken Ida Sang Prabu, dadi kasengguh Ida Sang Prabu kone ia baan I Patih muah teken prayogiane ane len-lenan.
Matur I Patih saha bakti, "Titiang mamitang lugra Ratu Sang Prabu, punapi awinan dados Cokor I Ratu paragayan tulak saking paburuan?" Masaut I Cicing Gudig, "Kene Patih, mawinan nira tulak, saking nira ngiringang sabdan Betara, tan kalugra nira malaksana mamati-mati. Kandikayang lantas nira tulak. To juru borose ada pinunasa teken nira, tusing ngiring mantuk, krana kadunga suba makenaan. Nira nglugrahin, mawanan tan pairingan nira mulih." Keto pamunyinne I Cicing Gudig, teka jag ngugu kone I Patih muah panjake ane len-lenan.

Kacrita sai-sai kone I Cicing Gudig ngraosin anak mawikara. Reh Cicig gudig tuara nawang lud, makejang wikaran anake pelih baana ngundukang, ane patut menang kalahanga, anak patut kalah menanganga. Mawanan kaupet kone I Cicing Gudig dadi Agung, sawai-wai ngencanin anak mawikara dogen. Yan I Dewek okan Anak Agung, kenken ya demene, kema mai malali iringang parekan, di kenkene magandong, buina tusing pesan ngitungan apan-apan, sajawaning ngamah teken malali dogen.
Nyanan petengne, mabakti kone buin I Cicing Gudig di Pura Dalem, mapinunas apang dadi okan Anak Agung. Ida Betari Durga lugra. Patuh lantas gobanne I Cicing Gudig buka warnanida Raden Mantri.

Buin mani semenganne, maorta ilang kone lantas Ida Raden Mantri. Ya sedeng ewana jerone ngibukang Raden Mantri, deleng-deleng kone lantas I Cicing Gudig ngapuriang. Reh Cicing Gudig kasengguh Raden Mantri, makesiar kone keneh wang jerone makejang.
Kacrita jani I Cicing Gudig kapurukang malajah masastra. Dening asing ajahina muah takonina I Cicing Gudig tuara karoan baana apa, saapan kone lantas gurune ngemplangin I Cicing Gudig. "Koang," keto kone aduhanne I Cicing Gudig. Dening keto, buin kone pasangetina ngemplangin I Cicing Gudig. "Koang," keto kone buin aduhanne. Buin kemplangina tur pasangetina, buin kone I Cicing Gudig makoangan. Brangti kone lantas gurunne, lantas ia nyemak penyalin anggona nigtig I Cicing Gudig, kanti enceh-enceh, mara kone suudanga.

Kacrita nyanan petengne kone ka Pura Dalem lantas I Cicing Gudig mabakti, mapinunas apang buin dadi Cicing Gudig buka jati mula. I Cicing Gudig lantas buin dadi cicing gudig.


Durma
Ada tuturan satua anak muani madan I Rajapala makurenan ngajak dedari madan ken Sulasih. Ia ngelah pianak adiri adanina I Durma.
Mara I Durma matuuh pitung oton, kalahina teken memene mawali ka swargan. Sawireh keto, Idurma kapiara, olih Irajapala,kanti matuuh dasa tiban.
Gelisang satua I Rajapala makinkin bakal nangun kerti ke alas gunung.

Nuju sanja, I Rajapala ngaukin pianakne laut negak masila.
I Rajapala ngusap-ngusap duur I Durmane sarwi ngomong,
“duh cening Durma pianak bapa, tumbuh cening kaasih-asih pesan. Enu cerik cening suba katinggalin baan meme. Buin mani masih bapa bakal ninggalin cening luas kagunung alas nangun kerti. Jumah cening apang melah”.

Mara keto, jengis I Durma, yeh peningalane ngembeng-ngembeng. Bapane nglanturang mapitutur, “Cening Durma awak enu cerik, patut cening seleg malajahang awak. Sabilang gae patut plajahin,nyastra tusing dadi engsapang. Ditu di pasraman Jero Dukuh, cening mlajah sambilang ngayah”.
“Plajahin cening matingkah,ngomong muah mapineh. Tingkah,ngomong muah papineh ane rahayu plajahin. Sekenang pesan magarapan ditu di pasrama Jero Dukuhe. Prade ada anak kuma tresna, suka olas teken cening, ento eda pesan engsapanga. Nanging yen ada anak ngawe jele wiadin ngawe jengah teken ukudan ceninge, sadida-sidaan eda Walesa.
Minab Ida Sang Hyang Widhi tuara wikan nyisipang. Keto masih eda cening ngadu daya lengit, ngekadaya nyengkalen anak. Jejerang papinehe ngulati ane melah. Ingetang satata ngaturang bakti ring Ida Sang Hyang Widhi, matrisandya tetepang. Nah, amonto bapa mituturin cening, dumadak Ida Sang Hyang Widhi Wasa sweca mapica karahayuan tekening cening muah bapa”.
Kacarita jani I Durma suba ngayah, malajah di pesraman Jero Dukuhe. Jero Dukuh kalintang ledang pikyunanne, krana

I Durma seleg pesan malajah tur enggal ngeresep. I Durma tusing milihin gae, asing pituduh Jero Dukuhe kgarap kanti pragat. Sabilang peteng kaurukang masastra baan jero Dukuh. Baan selene mlajah mamaca, dadi liu ia nawang satwa, tutur muah agama.
Sasubane I Durma menek truna, pepes ia kabencingah, dadi tama ia nangkil ring anake agung di Wanakeling.
Para punggawa, tandamantri pada uning, tur sayang teken I Durma. Ditu laut I Durma kaangen parekan di puri, kadadiang panyarikan sedehan agung purine.

Dadine, I Durma tusing kuangan pangan kinum muah satata mapanganggo bungah.
Yadiapin keto tusing taen ia engsap manyama braya, satata inet teken pitutur bapane muah ajah-ajahan Jero Dukuh. Keto yen pikolih anake jemet malajah tur anteng magarapan.


Inggih Ida dane sane banget wangiang titiang. Wantah asapunika dumun sane prasida aturang titiang ring galah sane becik sekadi mangkin. Manawita wenten galah miwah lantang tuuh, irika malih wewehin titiang indik satua Bali puniki. Kaping ungkur puputang titiang antuk parama santih.
Om santih, santih, santih om